مصر پیش از سلسله ها

همه سرزمین مصر در این جمله هرودوت خلاصه شده است که مصر هدیه نیل است, با این معنا که شکوفایی تمدن مصر و توسعه آن از نیل سرچشمه میگیرد. مصریان باستان حاشیۀ باریک پیرامون رود نیل و کانال های منشعب شده از آن را خاک سیاه «سرزمین سیاه» و بقیۀ مصر را خاک یا سرزمین سرخ می نامیدند. منظور مصریان باستان از خاک یا سرزمین سیاه، منطقۀ حاصلخیزی بوده است که خاک آن بوسیلۀ ته نشین شدن املاحی که طی  طغیان های منظم سالیانۀ نیل یه مصر آورده می شد بارور می گردید. مرز بین این دو سرزمین آن اندازه مشخص و واضح است که شخص می تواند هم زمان یک پایش را بر روی سرزمین سیاه و یک پایش را روی زمین سرخ قرار دهد.

رود نیل در محل شهر کنونی قاهره به چند شعبه تقسیم می شود که دلتای رود نیل را تشکیل می دهد. واژۀ مصر در زبان لاتین به معنای خاک سیاه است (سرزمین سیاه / Egypt)، و منظور آن خاک حاصلخیزی است که هر ساله نیل با طغیان هایش به کشاورزان تقدیم می کند. احتمال دارد این واژه نام قدیمی شهر باستانی «ممفیس» بوده باشد. مصر در زبان عربی بمعنای شهر است. در گذشته مصر به دو قسمت مصر عُلیا و سُفلی تقسیم شده بود, هریک از این دو قسمت مصربه ایالات کوچکتر تقسیم می شده اند که «نوم» نامیده می شدند. در دوران فراعنه, مصر علیا را «شِما او» می نامیدند و ۲۲ ایالت داشت و مصر سفلی که دارای ۲۰ ایالت بود «تومهو» نامیده میشد.

هریک از این بخش ها، مذهبی ویژه داشت که منشأ آن «توتم پرستی» بود، یعنی اعتقاد به این مطلب که نیای بزرگ مردم هر قبیله به حیوانی ویژه مانند: شغال، آهو، گربه، خرگوش، لک لک و… منسوب می شد. بعدها این عقیده «توتمیسم» به پرستش حیوانات تبدیل یافت. فرمانرانان دولت های کوچک به تدریج به پیرویِ زمامدارانی درآمدند که دارای نیروی بیشتری بودند، پس از مدتی همۀ دولت ها به دو دولت، یکی در شمال و یکی در جنوب تبدیل شدند.

برخلاف تصور ذهنی که بایستی مصر علیا در بخش شمال مصر قرار گرفته باشد و مصر سفلی در جنوب، این دو ناحیه وارونۀ حالت اصلی و بر اساس جریان رود نیل تقسیم بندی شده اند. با این معنا که چون رود نیل از جنوب به شمال سرچشمه می گیرد، بخشی که به دریای مدیترانه می ریزد و در شمال مصر قرار گرفته است در بخش جنوبی نیل وجود دارد به همین جهت به مصر سفلی و قسمتی که در میان آفریقا و جنوب مصر قرار گرفته است به مصر علیا شهرت دارد که در نوع خود بی همتاست.