تاریخچه صنعت چاپ کتاب در ایران و جهان
پیشینه چاپ کتـاب در ایران تجربه نامتعارفی را چشیده است، تجربه ۴ قرن فاصله و درماندگی از اولین چاپ صنعتی در دنیا به نام کتـاب انجیل گوتنبرگ تا اولین چاپ صنعتی در ایران به نام رساله جهادیه به قلم میرزا عیسی قائم مقام فراهانی! تجربه ای که اگر یک قرن زودتر نیز اتفاق افتاده بود دانش ایرانیان را صدها سال به جلو هدایت می کرد …
در این مقاله به سرگذشت صنعت چاپ کـتاب از چاپ اولین کـتاب تا پیشرفت صنعت چاپ در ایران می پردازیم.
این مطلب توسط انتشارات متخصصان که به عنوان یکی از فعالین بزرگ عرصه چاپ و نشر کتاب در کشور بوده تهیه و تنظیم گردیده است.
نحوه چاپ پیش از اختراع صنعت چاپ
پیش از اختراع صنعت چاپ تکثیر کتب تماماً با دست انجام می‌گرفته است.
در آتن، اسکندریه و روم، عده ای از نسّاخان، شاهکارهای ادبی را استنساخ می کردند و این کار در سراسر قرون وسطی ادامه داشت.
کتـاب به اندازه ای گرانبها بود که تعداد کمی از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در نتیجه امکان خواندن و پژوهش محدود بود.
در بیشتر دوران قرون وسطی پوست گوسفند و گوساله را به عنوان کاغذ مورد استفاده قرار می‌داده‌اند، همینطور در برخی کشورها همچون چـین برای چاپ کتب خود از پارچه و چوب استفاده می کردند.
قدیمی ترین کـتاب های دنیا
درحال حاضر قدیمی‌ترین کـتاب جهان که تا به امروز کشف شده است شاید نسخه ای چند صفحه‌ای از جنس طلا باشد که در موزه ملی تاریخ بلغارستان نگهداری می‌شود. سنی درحدود ۲۵۰۰ سال دارد! ۶ صفحه‌ای از جنس طلای کوبیده و متونی متعلق به تمدن اتروسک است.
قدیمی ترین کـتاب های کشف شده در دنیا :
- دفترنامه مادرید : ۵۰۰ سال سن
- انجیل گوتنبرگ : ۵۶۹ سال سن ( شروع انقلاب صنعت چاپ )
- کتـاب شـعر سلتیک : ۹۰۰ سال سن
- الماس سوترا : ۱۱۵۰ سال سن
- سیدور، کتـاب دعای یهودیان : ۱۱۷۳ سال
- کتـاب کیلز : ۱۲۲۰
- انجیل کاتبرت : ۱۳۲۱
- کتـابخانه ی نجع حمادی : ۱۶۹۳
- صفحات طلایی پیرگی : ۲۵۱۹
- کتـاب طلایی اتروسایی ها : ۲۶۷۵
بی شک کتـاب ها نقش پر رنگی در مسیر تکامل جهانیان داشته اند.
انقلاب صنعت چاپ در دنیا
کتـاب انجیل گوتنبرگ توسط یوهانس گوتنبرگ اولین کتـاب چاپ شده در دنیا و شروع انقلاب صنعت چاپ کتـاب است.
اهمیت صنعت چاپ اختراعی گوتنبرگ به حدی است که آن را به عنوان یکی از عوامل زمینه ساز رنسانس قلمداد می کنند.
یوهان گوتنبرگ را به عنوان مخترع صنعت چاپ به یاد می‌آورند اما آنـچه را که او انجام داد ابداع اولین روش استفاده از حروف چاپی قابل جابجایی و ماشین چاپ بود که این امکان را فراهم می‌آورد تا بتوان مطالب نوشته‌شده گوناگون را با سرعت و دقت به چاپ رساند.
در نیمه دوم سده پانزدهم، چاپ جدید به سرعت در اروپا رواج یافت و با گذشت ده سال به ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و اروپای شرقی رسید؛ مخصوصا ونیز که به مرکز چاپ معروف شد و تعداد چاپگران این شهر تا سال ۱۵۰۰ میلادی به قریب صد تن بالغ شدند و حدود دو میلیون جلد کـتاب در آنجا به چاپ رسید.
با وجود گستردگی صنعت چاپ کتـاب در اروپا، این صنعت بعد از گذشت ۴ قرن در سال ۱۸۵۴ میلادی وارد ایران شد!
تاریخچه صنعت چاپ کتـاب در ایران
بسیاری از افراد، آغاز صنعت چاپ کتـاب در ایران را به دوره ایلخانان و با چاپ اسکناس “چاو” نسبت داده اند. علاوه بر این، گفته می شود که یهودیان فارسی زبان پیش از سایر ایرانیان به اهمیت چاپ پی بردند و از آن استفاده کردند.
اما آنگونه که از فهرست ها و پژوهش های منتشره برمی آید، نخستین کـتاب چاپی ایران مربوط به اثری با نام “رسالۀ جهادیه” می‌باشد که توسط «میرزا عیسی قائم مقام فراهانی» نگاشته شده و به سال ۱۲۳۳ قمری در تبریز منتشر شده است.
نخستین چاپخانه فارسی در جهان در هلند واقع شده است که در سال ۱۶۳۹قمری سه کتـاب به زبان و خط فارسی در آن به چاپ رسید. این کتـاب ها در زمینه تبلیغ مسیحیت بودند و از طرف گروه های مبلغ مسیحیت چاپ شدند.
تحول صنعت چاپ کتـاب در ایران
نخستین چاپ خانه ای که وجود آن در دوره ی قاجار مسلم است، چاپ خانه ای است که در سال ۱۲۳۳هـ.ق توسط آقا زین العابدین تبریزی ایجاد شد.
آقا زین العابدین به دستور عباس میرزا به روسیه رفته و آشنایی با چاپ و چاپ خانه را در آن جا فرا گرفت و با خرید ماشین چاپ به ایران بازگشت و با تأسیس چاپخانه شروع به فعالیت نمود.
این چاپ خانه با حروف سُربی کار می کرد و پس از مدتی کتابی موسوم به «فتح نامه» از آن بیرون آمد. فتح نامه به عنوان نخستین کتابی که در ایران چاپ شد، به وسیله ی «میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی» تألیف شده بود.
“رساله جهادیه” مجموعه ای است از فتاوای علمای شیعه در حکم جهاد علیه روس ها، این احکام زمانی صادر شد که حکومت وقت ایران توان مقابله با تجاوز و ظلم روس ها علیه ملت ایران را نداشت. بنابراین ورود علما به این موضوع و صدور فتوای جهاد، جانی تازه به صف مبارزان علیه روس ها بخشید.
تقریبا هفت سال بعد از تاسیس اوّلین چاپخانه ایران در تبریز، فتحعلی شاه میرزا زین العابدین را به تهران خواند تا اولین چاپخانه را در تهران تاسیس کند و صنعت چاپ کتـاب را به این شهر آورد.
سیر تکامل صنعت چاپ در ایران
سیر تکامل صنعت چاپ در ایران از دوره قاجارایان، پهلوی و انقلاب جمهوری اسـلامی ایران دست خوش تغییرات بسیار زیادی بوده است، از تراکم تعداد چاپخانه ها در تبریز و فقر چاپخانه در تهران تا چاپ روزنامه های کثیرالانتشار، قدم هایی هستند که صنعت چاپ کـتاب برداشته است تا به جایگاه کنونی خود برسد.
در مقاله تاریخچه صنعت چاپ کتاب در ایران در سایت انتشارات متخصصان می‌توانید تمامی تاریخچه صنعت چاپ کـتاب در ایران را به‌طور کامل مطالعه کنید.
در حال حاظر بیش از ۱۸ هزار انتشارات در ایران به ثبت رسیده است که از این بین ۴ هزار انتشاراتی به صورت جدی اقدام به فعالیت نموده اند و تمام تلاش خود را برای قرارگیری در بین بهترین انتشارات ایران و جهان به کار می‌گیرند.
انتشارات متخصصان با چاپ سالانه بیش از ۲۵۰ عنوان کتـاب و کسب جایزه برترین ناشر سال کشور تمام تلاش خود را برای پیشرفت صنعت چاپ کـتاب در ایران و کسب جایگاه های بین المللی به کار گرفته است تا شاید سهم کوچکی در این پیشرفت داشته باشد.
منبع: مقالات انتشارات متخصصان
