آیا رومی ها کریسمس را اختراع کردند؟

این یک تعطیلات عمومی بود که در حدود ۲۵ دسامبر در خانه خانواده جشن گرفته می شد. زمانی برای ضیافت، نیکوکاری، سخاوت به فقرا، مبادله هدایا و تزئین درختان. اما کریسمس نبود بلکه ساترنالیا، جشن انقلاب زمستانی،  برای غیر مسیحیان رومی بود. اما آیا کریسمس، محبوب ترین جشن مسیحیت غربی، از ساترنالیا غیر مسیحیان نشأت گرفته است؟

شاعر قرن اول بعد از میلاد،” گایوس والریوس کاتولوس”، ساترنالیا را به عنوان «بهترین زمان» توصیف میکند:در این شب لباس های راحتی، هدایای کوچک مانند عروسک ها، شمع ها و پرندگان در قفس رد و بدل می شدند.

ساترنالیا شاهد وارونگی نقش های اجتماعی بود. از ثروتمندان انتظار می رفت که اجاره ماه را برای کسانی که توانایی پرداخت آن را نداشتند بپردازند، اربابان و بردگان لیاس هایشان را تعویض می کردند. خانواده های تاس انداختند تا مشخص کنند چه کسی پادشاه موقت زحل خواهد شد. شاعر لوسیان ساموساتا (۱۲۰-۱۸۰ پس از میلاد) خدای کرونوس (زحل) را در شعر خود به نام ساترنالیا می گوید:

“در طول  این هفته جدی بودن ممنوع است، هیچ تجارتی مجاز نیست. نوشیدن و مستی، سر و صدا و تاس بازی، انتصاب پادشاهان و ضیافت بردگان، آواز خواندن برهنه، کف زدن و غوطه ور کردن چوب پنبه در آب یخ زده – اینها چیزهایی است که من به عهده دارم”.

ساترنالیا به عنوان جشنواره کشاورزان به نشانه پایان فصل کاشت پاییزی به افتخار زحل (ساتوس به معنای کاشت) آغاز می شد. مکان‌های باستان‌شناسی متعددی از استان ساحلی روم کنستانتین، که اکنون در الجزایر است، نشان می‌دهد که آیین این جشن تا اوایل قرن سوم پس از میلاد در آنجا وجود داشته است.

ساترنالیا در طول دوره رشد کرد و به تدریج به تاریخ های بعدی در دوره روم منتقل شد. در طول سلطنت امپراتور آگوستوس (۶۳ قبل از میلاد – ۱۴ پس از میلاد)، این یک ماجرای دو روزه بود که از ۱۷ دسامبر شروع میشد. زمانی که لوسیان جشن ها را توصیف کرد، این یک رویداد هفت روزه بود. تغییرات در تقویم رومی، اوج ساترنالیا را به ۲۵ دسامبر، در حدود زمان انقلاب زمستانی منتقل کرد.

از اوایل سال ۲۱۷ قبل از میلاد ضیافت های عمومی ساترنالیا برگزار می شد. در این روز دولت روم اعدام ها را میلغو کرد و از اعلان جنگ در طول جشنواره خودداری میکرد. مقامات رومی غیرمسیحی تلاش کردند تا ساترنالیا را محدود کنند. امپراتور کالیگولا (۱۲-۴۱ پس از میلاد) تلاش کرد تا آن را به پنج روز محدود کند، اما موفق نشد.

امپراتور دومیتیان (۵۱-۹۶ پس از میلاد) شاید در تلاش برای اثبات اقتدار خود، تاریخ ساترنالیا را به ۲۵ دسامبر تغییر داده باشد. او با همراه کردن آن با رویدادهای عمومی، اهداف کسانی را که قصد براندازی ساترنالیا را داشتند تحت کنترل خود دراورد. شاعر استاتیوس (۴۵-۹۵ پس از میلاد)، در شعر خود Silvae، ضیافت مجلل و سرگرمی‌هایی را که دومینیان اداره می‌کرد، توصیف می‌کند، بازی‌هایی که با پرتاب شیرینی‌ها، میوه‌ها و آجیل‌هایی که بر روی جمعیت انجام می  شد همراه با  پرواز فلامینگوها بر فراز رم. نمایش هایی با کوتوله های مبارز و گلادیاتورهای زن برای اولین بار در این شب شروع شد.

تبدیل امپراتور کنستانتین به مسیحیت در سال ۳۱۲ پس از میلاد به آزار و شکنجه مسیحیان روم پایان داد و حمایت امپراتوری از کلیساهای مسیحی را آغاز کرد. اما مسیحیت یک شبه به دین رسمی امپراتوری روم تبدیل نشد. دکتر دیوید گوین، مدرس تاریخ باستانی عهد عتیق و جدید در رویال هالووی، دانشگاه لندن، می‌گوید که در کنار دیگر جشن‌های مسیحی و غیر مسیحی، «ساتورنالیا در قرن پس از آن نیز جشن گرفته می‌شد»

آمبروسیوس تئودوسیوس ماکروبیوس، شاعر، ساترنالیا دیگری نوشت که در آن ضیافتی از مشاهیر ادبی غیر مسیحی در رم در طول جشنواره توصیف می کند. کلاسیک‌ها قدمت این اثر را بین سال‌های ۳۸۳ و ۴۳۰ پس از میلاد میدانند، که نشان می دهد  ساترنالیا در زمان امپراتوران مسیحی .جود اشته است. تقویم مسیحی پولمیوس سیلووس که در حدود سال ۴۴۹ بعد از میلاد نوشته شده است، از ساترنالیا یاد می‌کند و ثبت می‌کند که «برای احترام به خدای زحل بوده است». این نشان می‌دهد که در آن زمان به کارناوال دیگری تبدیل شده بود.

کریسمس ظاهراً – مانند ساترنالیا – در رم آغاز شد و به شرق مدیترانه گسترش یافت. اولین اشاره شناخته شده به آن به مناسبت میلاد مسیح در ۲۵ دسامبر در تقویم فیلوکاسی رومی ۳۵۴ پس از میلاد است. نفاق های استانی به زودی به ایجاد تقویم های مختلف مسیحی منجر شد. کلیسای ارتدکس در نیمه شرقی (بیزانس) امپراتوری روم، تاریخ کریسمس را در ۶ ژانویه تعیین کرد که همزمان با  تولد، غسل تعمید و اولین معجزه مسیح تکریم شود.

ساترنالیا یک رقیب قدر به عنوان پیشرو کریسمس دارد: جشنواره dies natalis solis invicti، «تولد خورشید تسخیر نشده( سول اینویکتیا)». تقویم فیلوکالیایی همچنین بیان می کند که ۲۵ دسامبر یک تعطیلات مدنی رومی برای گرامیداشت کیش سول اینوکتیا بود. سول اینوکتیا با خاستگاهش در سوریه و آیین توحیدی میترا، قطعا شباهت هایی به آیین عیسی دارد. این فرقه در سال ۲۷۴ پس از میلاد توسط امپراتور اورلیان (۲۱۴-۲۷۵) وارد امپراتوری شد.

 امپراتور اورلیان با قرار دادن نشان آن بر روی سکه های رومی، آن را به یک دین رسمی تبدیل کرد.

” سول اینویکتیا ”  به دلیل توانایی‌اش در تلفیق  جنبه‌های مشتری و دیگر خدایان به شکل پادشاه خورشید، قدرت مطلق امپراتورهای «الهی» را منعکس می‌کند. اما علی‌رغم تلاش‌های امپراتوران غیر مسیحی بعدی برای کنترل ساترنالیا و جذب جشنواره به فرقه رسمی، سول اینویکتیا بسیار شبیه ساترنالیا قدیمی شد. کنستانتین، اولین امپراتور مسیحی، در فرقه سول اینویکتیا پرورش یافت، در جایی که در آن زمان امپراتوری عمدتاً یکتاپرست بود: دکتر گوین می‌گوید: «بنابراین ممکن است که کریسمس به جای ساتورنالیا جایگزین این جشن شود. .

گوین نتیجه‌گیری می‌کند: «اکثر دانشمندان مدرن تمایلی به پذیرش هرگونه ارتباط نزدیک بین ساتورنالیا و ظهور کریسمس مسیحی ندارند»

مسیحیان مؤمن با دانستن اینکه تاریخ کریسمس ممکن است از مفاهیمی در یهودیت ناشی شود که زمان مرگ پیامبران را به لقاح یا تولد آنها مرتبط می کند، آرامش  پیدا می کنند. از این رو، محاسبان کلیسایی اولیه چنین برداشت کردند که نه ماه بارداری مریم پس از بشارت در ۲۵ مارس، تاریخ ۲۵ دسامبر را برای تولد مسیح ایجاد می کند.

مترجم: زهرا طاهری