اولین سفر دریایی به دور دنیا

خوان سباستین الکانو اولین جهانگردی دریایی جهان را در سپتامبر ۱۵۲۲ به پایان رساند.این دریانورد باسکی بقایای پاره پاره شده ناوگان ماژلان را پس از مرگ فرمانده در سال ۱۵۲۱ به اسپانیا برگرداند.

بدنه کشتی ویکتوریا که در ۶ سپتامبر ۱۵۲۲ در بندر” سانلوکار د بارامدا ” در جنوب اسپانیا پهلو گرفت، چنان پوسیده بود که تنها با کارکرد مداوم پمپ‌ها می‌توانست روی آب بماند. سه سال قبل، کشتی به عنوان بخشی از یک ناوگان پر افتخار و پنج کشتی تحت فرماندهی کاپیتان ژنرال فردیناند ماژلان، از بندر حرکت کرده بود. از آن زمان، از چهار کشتی دیگر، سه کشتی گم شده و یکی متروک شده بود. از ۲۵۰ نفری که خدمه اصلی ناوگان را تشکیل داده بودند، فقط ۱۸ نفر در روز سپتامبر بازگشتند.

مردی که کاپیتان این بازماندگان در سفر طولانی آنها به خانه بود، (به جز ماژلان) که بیش از یک سال قبل در فیلیپین کشته شد، یک دریانورد باسکی به نام خوان سباستین الکانو بود. الکانو با هدایت ویکتوریا شکسته در سراسر اقیانوس هند و اطراف دماغه “گود هپ” یا “امید نیک” (GOOD HOPE)آفریقا به اسپانیا، اولین جهانگردی با کشتی جهان را به پایان رساند، یک سفر ۴۵۰۰۰ مایلی که با گرسنگی، بیماری اسکوربوت، قتل و یاغیگری همراه بود.

J.S. الکانو

J.S. الکانو و کشتی وی ویکتوریا در این تمبر پستی که اسپانیا در اواخر دهه ۱۹۷۰ منتشر کرد، جشن گرفته می شود.

الکانو هنگام بازگشت از کمبود شهرت در کشورش رنج نمی برد. قدرتمندترین مرد اروپا، چارلز پنجم، پادشاه اسپانیا و امپراتور روم مقدس، کاپیتانی را که قهرمانانه این سفر را به پایان رسانده بود، به خوبی ستایش کردند و به او پاداش دادند. با این وجود، در خارج از اسپانیا، نام الکانو بسیار کمتر شناخته شده است. شاهکار او غالباً به ماژلان نسبت داده می شود – و بسیاری معتقدند که تقریباً ۶۰ سال بعد توسط فرانسیس دریک جهانگردی با کشتی دور کره زمین تحت الشعاع قرار گرفت.

زاده شده برای دریانوردی

خوان سباستین الکانو در بندر گتاریا، در کشور باسک در ساحل شمالی اقیانوس اطلس اسپانیا به دنیا آمد. جزئیات زندگی اولیه او مبهم است. تا همین اواخر، بسیاری فکر می کردند که او در سال ۱۴۷۶ به دنیا آمده است، اما تحقیقات جدیدتر تاریخ آن را به ۱۴۸۷ می رساند. بر اساس منابع محدودی که در مورد زندگی او وجود دارد، مورخان می دانند که او یکی از هشت خواهر و برادرخانواده ای بود که به اندازه کافی ثروتمند بود تا بتواند یکتحصیلات ابتدایی داشته باشد.

مردان جوان در گتاریا و در امتداد سواحل باسک ذاتا با دریا اخت بودند. بسیاری در آبهای غنی از ماهی در نیوفاندلند ماهیگیری و شکار می کردند. به احتمال زیاد الکانو چنین کاری را انجام داده است، زیرا او تجربه کافی به دست آورده و پول کافی برای خرید یک کشتی ۲۰۰ تنی (دو برابر بزرگتر از ویکتوریا) به دست آورده است.

اطلاعات در مورد معاملات الکانو اندک است. مورخان می توانند استنباط کنند که مشکلی پیش آمده است، زیرا الکانو مجبور شد کشتی را بفروشد. سوابق نشان می دهد که او آن را به ایتالیایی ها فروخته است که این کار خلاف قانون بود. سال ها بعد، زمانی که الکانو قهرمان ملی شد، پادشاه چارلز او را به خاطر جرم های گذشته اش عفو کرد. به لطف همین بخشش است که مورخان همه چیز را در مورد روزهای کوتاه الکانو به عنوان مالک کشتی می دانند.

سفر به دور دنیا

احتمالاً به دلیل از دست دادن کشتی خود بود که الکانو در سال ۱۵۱۹ به عنوان فرمانده دوم به ارتش ملحق شد. این کشتی یکی از پنج کشتی بود که برای یک سفر طولانی و خطرناک به فرماندهی ماژلان پرتغالی تبار آماده می شد. هدف این مأموریت دور زدن کره زمین نبود، بلکه یک ضربه تجاری جسورانه علیه ماژلان بومی پرتغال بود. اسپانیا و همسایه اش در آن زمان رقبای اقتصادی بودند و هر دو ادعای مالکیت قاره آمریکا و منابع آن را داشتند. پرتغال مسیرهای تجاری شرقی به اقیانوس هند و مولوکاس یا “جزایر ملوک”  یا “جزایر ادویه” (SPICE ISLANDS) که امروزه بخشی از اندونزی است  را کنترل می کرد. نقشه ماژلان این بود که برای اسپانیا راهی به سمت غرب و به سمت جزایر ادویه بیابد.

ناوگان با پنج کشتی در ۱۰ آگوست ۱۵۱۹ از سویل به حرکت در آمد. ماژلان به سمت غرب به و به سمت آمریکای جنوبی، به دنبال آبراهی بود که اقیانوس اطلس را به اقیانوس بزرگ دیگری که شش سال قبل توسط واسکو نونیس د بالبوا( Vasco Núñez de Balboa  ) از پاناما مشاهده شده بود، متصل کند.

به زودی ناامیدی سفر را فرا گرفت. ماژلان که در ابتدا نتوانست گذرگاه دریایی پیدا کند، مجبور شد مسیر زیادی را در امتداد ساحل قاره به سمت جنوب حرکت کند. تنش بین ماژلان پرتغالی و خدمه های  اسپانیایی به شورش در بندر پاتاگونیا سن جولیان منجر شد. دو (و شاید حتی چهار نفر) از ناخداهای کشتی های دیگر علیه ماژلان شورش کردند و سپس الکانو – به عنوان افسر دوم کنسپسیون – در آن شرکت کرد. ماژلان به قدرت رسید و دو تن از کاپیتان های شورشی را اعدام کرد و یکی دیگر از رهبران خدمه شورشی را در دریا رها کردند. او از اعدام الکانو خودداری کرد و در عوض او را از سمت خود خلع کرد. الکانو مجبور شد سمت  پایینی داشته باشد، اما این تنزل بعداً نجات دهنده او شد.

نجات از تلفات سنگین

در نوامبر ۱۵۲۰، با از دست دادن دو کشتی، ماژلان و خدمه کوچکش اولین اروپایی‌هایی بودند که پس از دریانوردی در نوک آمریکای جنوبی از اقیانوس اطلس وارد اقیانوس آرام شدند. پس از عبور طاقت فرسا از اقیانوس آرام، آنها به فیلیپین رسیدند، جایی که در آوریل ۱۵۲۱، ماژلان در یک درگیری توسط مردم ماکتان کشته شد. چند روز بعد، پادشاه سبو، که توسط اسپانیایی ها هم پیمان محسوب می شد، کاپیتان های بازمانده این سفر را به صرف غذا دعوت کردند و آنها را  هنگام خوردن غذا کشته شدند.

الکانو، به لطف موقعیت  پست خود پس از شورش، به ضیافت دعوت نشد، که همین جان او را نجات داد. پس از کشتار، تنها حدود صد خدمه باقی ماندند. بازماندگان این کشتی را سوزاندند و تنها دو کشتی به نام‌های “ترینیداد” و “ویکتوریا” باقی ماندند.

دو کشتی به سفر ادامه دادند و  در سپتامبر ۱۵۲۱، “گونزالو گومز د اسپینوزا” به عنوان ژنرال و کاپیتان کشتی ترینیداد و “الکانو” به عنوان معاون او، مسئول کشتی ویکتوریا انتخاب شدند. کشتی ها سرانجام در ماه نوامبر به جزایر ملوک رسیدند.

قلعه

قلعه “سن پدرو” در سبو در فیلیپین اولین بار توسط اسپانیایی ها در اواسط قرن شانزدهم ساخته شد، درست چند دهه پس از قتل عام تعدادی از خدمه الکانو در جشنی در آنجا به سال ۱۵۲۱.

در هفته‌های بعد، الکانو و فرمانده‌اش خود را وقف رسمی کردن پیمان‌هایی با پادشاهان جزایر مجاور کردند و قایق‌هایشان را برای سفر طولانی به خانه آماده کردند. ملوانان که حق دریافت ۲۰ درصد محموله را داشتند، انگیزه آشکاری برای پر کردن انبار با میخک های ارزشمند داشتند و شنل ها، کفش ها و حتی پیراهن های خود را می فروختند تا برای محموله های  ادویه جا باز کنند.

در حالی که دو کشتی در حال بارگیری و آماده شدن برای سفر طولانی به خانه بودند، کشتی ترینیداد نشتی جدی پیدا کرد. توافق شد که دو کشتی از هم جدا شوند. ویکتوریا به سمت غرب به سمت آفریقا حرکت می کند، در حالی که ترینیداد، پس از تعمیر، از شرق به پاناما برود. ترینیداد تلاش کرد، به جزایر ادویه برگردد ولی  در نهایت نابود شد.

تنها باقیمانده

در ۲۱ دسامبر ۱۵۲۱، سرانجام لنگر ویکتوریا بلند شد. تحت فرمان الکانو، او با ۶۰ مرد که ۱۳ نفر از آنها جزیره‌ای بومی از مولوکاس بودند، از طریق مجمع‌الجزایر مالایی به سمت جنوب غربی رفت. تا فوریه، الکانو وارد اقیانوس هند شد تا یکی از بزرگترین شاهکارهای دریایی تاریخ را آغاز کند. این اولین باری بود که یک اروپایی از این حجم عظیم آبی در وسیع ترین گستره آن عبور می کرد.

منبع ادویه

ادویه جات ، به خصوص میخک، جوانه های معطر درخت مورد بومی مولوکاس، میخک صد پر اسپانیا و پرتغال را به جنگ بر سر جزایر ادویه سوق داد. در سال ۱۵۲۱ یک کوینتال اسپانیایی (۱۰۰ پوند) میخک کمی بیش از نصف دوکات در مولوکاس قیمت داشت. در سویل، همان پنجاه دوکات ارزش عظیمی داشت. یک تصویر در سال ۱۸۴۳ گیاهی را نشان می دهد که میخک تولید می کند.

 ماه‌ها، بدون اینکه به خشکی برسند، خدمه مجبور بودند تا از بادهای تند و طوفان خود را نجات دهند، و همیشه در معرض خطر دستگیری پرتغالی‌ها بودند. مرگ و میر زیاد بود. پس از دور زدن دماغه امید نیک، خدمه نزدیک بود از گرسنگی بمیرند و الکانو مجبور شود در جزایر کیپ ورد (CAPE VERDE)توقف کند. چندین خدمه توسط نیروهای پرتغالی در آنجا گروگان گرفته شدند. الکانو از ترس از دست دادن محموله گرانبهای پر از ادویه، به سرعت به دریا زد. باقی خدمه ها که در آب غوطه ور بودند سرانجام در پاییز ۱۵۲۲ سواحل جنوب اسپانیا را دیدند.

الکانو که با پادشاه اسپانیا روبرو شد و مورد تکریم قرار گرفت ، سپری هدیه گرفت که بر روی آن تصویری از کره بود و با لاتین روی آن نوشته شده بود “Primus circumdedisti me—تو اولین کسی بودی که مرا محاصره کردی” . علیرغم این دستاورد، الکانو اسناد بسیار کمی برای مورخان باقی گذاشت: شرح سفر در نامه ای که در بازگشت به پادشاه چارلز نوشت و پاسخ هایی که به پرسش های یک مقام امپراتوری داد قابل دسترسی است. تنها وقایع مهم این سفر بزرگ توسط آنتونیو پیگافتا، یکی از ۱۸ خدمه اصلی که با الکانو بازگشتند، نوشته شده است. با این حال، پیگافتا هیچ اشاره ای به الکانو ندارد.

الکانو که پدر دو فرزند نامشروع بود که هر دو در جوانی مردند، او هرگز ازدواج نکرد و ملوانی که به دنیا آمده بود ترجیح نمی داد مدت زیادی در ساحل بماند.او  در سال ۱۵۲۵ در لشکرکشی دیگری به مولوکاس شرکت کرد. و یک سال بعد، بدون اینکه دوباره به جزایر ادویه برود، الکانو بر اثر بیماری اسکوربوت درگذشت، بیماری که در آن عصر سفرهای طولانی‌تر، قربانیان زیادی را به همراه داشت. در مراسمی ساده، در حالی که کفن او توسط گلوله های توپ سنگین شده بود، جسدش را در اقیانوس آرام به خاک سپردند.

مترجم: زهرا طاهری