اسناد و مدارک تاریخی(۲)
در این نوشته به بخش دوم موضوع اسناد و مدارک تاریخی میپردازیم.با ما همراه باشید
قائم مقامی میگوید: شاید بی مناسبت نباشد بدانیم چرا یک محقق به منابع و مدارکی که برای کار خود به آنها مراجعه می کند باید با دیده تردید و شک نگاه کند؟دلیل آن چنین است که وقایع و حوادث تاریخ ((مانند امور طبیعی،ما بازاء خارجی ندارند و تنها نوشته ها و آثار گذشتگان است که ماجرای آن حوادث و وقایع را درست یا نیمه درست و نادرست برای ما بازمی گویند.و اخبار و مطالبی که در همین مدارک و اسناد هستند مأخذ کار تحقیق و تدوین تاریخ خواهند بود ممکن است برخی مسلمات و پاره ای مظنونات باشند.زیرا امکان این هست اولأ راویان و نقل کنندگان حوادث بر اثر بی اطلاعی یا تسامح و ضعف قوه حافظه،در نقل وقایع اشتباهاتی کرده باشند و یا شرح وقایع به سبب تعصبات و اغراض شخصی کاتبان با تحریفات و مجعولاتی آمیخته شده باشد که بر محقق است این علل را کشف نماید،ثانیأ تعدد راویان و مخبران هم که خود موجب ضعف قول و خبر می شوند،دلیل دیگری است که محقق را باید به تردید وادارد.به هرحال،تردید و شک که لازمه یک تحقیق تاریخی است در مورد آثار وقایع نگاران باید بیشتر باشد زیرا نویسندگان این کتابها به ملاحظاتی از قبیل انتقاع،ترس و یا دشمنی ها،چه بسیار از مطالب را قلب کرده اند و یا وقایعی را که بیان آنها را مصلحت ندانسته اند نادیده گرفته اند و مطالبی مجعول و ساختگی توام با اغراق و تملق گوئی در کتاب خود ذکر نموده اند.به علاوه محقق باید کیفیات و حقایق وقایع مندرج در کتاب و مدارکی را که مورد بررسی اوست خوب تشخیص دهد.برای این کار لازم است محقق در عین حال که حوادث و وقایع را در جلو چشم می گذارد،شرایط زمان و مکان آنها را هم در نظر بگیرد و به اصول سیاست و اوضاع جامعه آن عصر و دوره نیز آشنا باشد.هنگامی خبر و شرح واقعه ای را می توان پذیرفت که علت بروز آنرا بیابیم زیرا وقوع هیچ حادثه ای بدون علت نمی تواند بود و مخصوصا در تاریخ،اعتماد به درستی یک خبر و حادثه بدون آگاهی از علت آن قابل قبول نیست.
روش تحقیق در تاریخنگاری،جهانگیر قائم مقامی،نشر دانشگاه ملی،۱۳۵۸،ص۲۴-۲۵ و نگاره از ویکیپدیا
