دانش عقب مانده دوره قاجار
یکی از مورخان معاصر درباره ی دانش عقب مانده در دوره ی قاجار می گوید:
(( علم در مفهوم عادی به علوم شرعی منحصر بود و عنوان علما بر مجتهدان،مدرسان و طلاب منسوب به حوزه ی آنها اطلاق میشد.
حوزه های بزرگ علمی در اواخر این عصر به کربلا و نجف منتقل شده بود اما قبل از آن،در اکثر بلاد ایران،مثل طهران و تبریز و مشهد و قم و کاشان واصفهان و بروجرد حوزه های علمی پر رونق دایر بود و فقه و اصول و تفسیر و کلام و حدیث و علوم بلاغت و ادب مبانی عمده ی درس بود.
به علوم غیر شرعی توجه زیادی نمی شد معهذا علوم طبیعی و ریاضی هم در حوزه های درس حکمت تدریس می گردید.
در زمینه ی هیأت[کیهان شناسی] هرچند گه گاه نام کوپرنیکوس هم برده می شد،محور تعلیم همچنان هیأت بطلمیوسی بود و سید جمال افغانی از اشخاص نادری بود که در اواخر این عصر با هیأت جدید آشنایی داشت.
به جغرافیا توجه زیادی نمی شد و اطلاعات موجود محدود به بعضی گزارش ها در باب سرزمین هایی بود که با ایران روابط سیاسی پیدا کرده بودند.
از این جمله نیز روسیه را غالبا مملکت ارس،فرانسه را فرنگ و اتریش را نمسه می خواندند.حتی یک صدراعظم ناصرالدین شاه نمی دانست آمریکا در کجای دنیا واقع است. ))
اگر بخواهیم واژه ی عالم را که به روحانیون اطلاق میشد و هنوز هم تا اندازه ای میشود کالبدشکافی فرهنگی کنیم،
از دیدگاه فرهنگی مردم به روحانیت آن زمان ناشی میشود که می پنداشتند که دانش تنها در دست روحانیون است و آن هم تنها دین است و جز آن به درد دنیا و آخرت نمی خورد.
این دیدگاه باعث میشد تا تنها واژه ی عالم(به معنی دانشمند) به روحانیون اطلاق شود و بار تماما شرعی و دینی پیدا کند.
تاثیر چنین دیدگاهی،تلاش نکردن برای گسترش افق دید و آموختن دانش های نوین بود که
کار را به جایی رساند که در این دوره که تقریبا سده ۱۹ میلادی بود و اروپاییان در این سده می رفتند که انسان را به آرزوی دیرینه ی خود یعنی پرواز برسانند و لحظات زندگی را با دوربین عکاسی برای نخستین بار در تاریخ بشر ثبت کردند،
ایرانیان و به ویژه حوزه های علمی دینی،در زمینه ی ستاره شناسی (همانجور که در بالا آمد) هنوز کیهان شناسی بطلمیوسی را محور کار خود قرار داده بودند که که می گفت زمین در مرکز گیتی است و خورشید و ماه و بقیه به دور آن می چرخند
در حالی که اروپاییان چند سده پیش از آن در مرکز گیتی نبودن زمین و چرخیدن آن به دور خورشید (نه خورشید به دور آن )را به دست کسانی چون کوپرنیک و گالیله اثبات کرده بودند.
زمان بسیاری گذشت تا این موضوع فراگیرشد.
