معرفی دو موزه جذاب در مشهد
با اینکه سفر به شهر مشهد، برای اکثر مسافران این شهر جنبه مذهبی و زیارتی دارد و اکثر مسافرها با رزرو هتل های اطراف حرم، تمام مدت سفرشان را به زیارت حرم، و گشت و گذار در اطراف حرم محدود می کنند، با این حال با غافل ماندن از دیدنی ها و جاذبه های گردشگری منحصر به فرد مشهد، خودشان را از زیبایی ها و آثار تاریخی این شهر محروم می کنند. در این مقاله قصد دارم به معرفی دو موزه جذاب در مشهد بپردازیم.
موزه ها، همیشه آنچه را که از گذشته درون خود دارند، در مقابل چشمانمان به نمایش می گذارند. گاه با نگاه به آثار تاریخی آنها، از آنچه در طول تاریخ بر سرزمینی گذشته، باخبر می شویم و گاه با فرهنگ و سنت هایی که مردم یک منطقه با آنها خو گرفتند، آشنا خواهیم شد. به همین دلیل، یکی از بهترین مکان هایی که برای آشنایی با فرهنگ، تمدن، تاریخ و سنت های یک منطقه باید دید، موزه ها هستند.
موزه نادری
یکی از موزه های برتر مشهد، موزه نادری است. در این موزه آثار تاریخی و ادوات جنگی به جا مانده از دوران نادر شاه افشار نگهداری میشود. در خارج از موزه، مجسمه ای از نادر شاه افشار سوار بر اسب همراه با سربازانش به نمایش گذاشته شده است.
این موزه دارای دو تالار است که تالار اول برای نمایش آثار ارزشمند و بی نظیری از سلاح ها، وسایل سوارکاری، زین اسب و مهمترین آنها شمشیر طلاکوبی است که در دشت مغان، در روز تاجگذاری نادرشاه به او هدیه داده شد، نگهداری میشود. در تالار دوم تابلوهایی برای آشنایی بیشتر با نادرشاه، آرامگاه نادری، قصر خورشید و استادانی مانند ابولحسن صدیقی و کلنل محمئتقی خان پسیان را می‌بینید.
آرامگاه نادرشاه
نادر در نظر داشت که بر سر گور خود بنایی همانند تاج محل در هند بسازد و دستور داد که از مراغه سنگ های آن را حمل کردند، ولی در زمان حیاتش کار بنای آرامگاه پایان نیافت و پس از مرگش اخلاف او چنان منحط بودند که باغ آرامگاه او را بین خود تقسیم کردند و فروختند.
درها را ربودند و موقوفات وی را نیز تصاحب کردند. آقا محمد خان قاجار نیز پس از به قدرت رسیدن، بقایای جسد وی را به تهران پایتخت قاجاریان برد تا هیچ فرصتی را برای اهانت به وی از دست ندهد.
در زمان حکومت قوام السلطنه، بنای دیگری بر آرامگاه نادرشاه ساخته شد و استخوانهای او را از تهران به مقبره مزبور حمل کردند. ساختمان جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا اینکه انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره قبلی ساخته شود.
این کار از سال ۱۳۳۶ شروع و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید. ساختمان جدید آرامگاه نادر شاه افشار در تاریخ ۱۲ فرودین ماه سال ۱۳۴۲ با حضور محمد رضا پهلوی به همت انجمن آثار ملی ایران در باغ نادری بازگشایی شد.
این اثر در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده و شامل سکویی دوازده پله ای، مقبره، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یک غرفه فروش کتاب و دو تالار برای موزه است. بنا کلا روی سکویی که از کف زمین در حدود ۲ متر بالاتر است قرار گرفته است.
به همت انجمن آثار ملی و بر اساس طرح معماری زنده یاد مهندس هوشنگ سیحون و استاد ابولحسن حان صدیقی مجسمه ساز شهیر معاصر، بنای آرامگاه فعلی نادرشاه در همان مکان قدیمی آن ساخته شد.
از ویژگی های جالب توجه آرامگاه و موزه آن معماری منحصر به فرد و خلاقانه آن است. زنده یاد مهندس هوشنگ سیحون طراح و معمار این بنا با کنار هم قرار دادن نمادها و نمودهای تاریخی در یک ساختار منسجم و هماهنگ اثری بدیع ایجاد نموده است که به جرأت می توان آنرا یکی از نمونه های فاخر معماری نوین ایران به شمار آورد.
ماده اصلی ساختمان از سنگ خارای منطقه کوهسنگی شهر مشهد است که از مقاوم ترین و سخت ترین سنگ های ایران می باشد که نمادی است از صلابت، شخصیت و قدرت روحیه نادرشاه افشار. طرح کلی آرامگاه یک شش ضلعی متناسب است که شکل خیمه نادر و سیاه چادرعشایر را تداعی می کند.
در ساخت ستونهای تالار آرامگاه از کلاه سربازان قزلباش عهد افشاریه الگوبرداری شده است. همچنین سنگ قبر نادرشاه بر اساس طرح و شکل الماس دریای نور یادگار گرانبهای نادرشاه از فتح هندوستان حجاری شده است.
ساختمان آرامگاه نادر شاه از قسمت مرکزی که محل تدفین نادرشاه میباشد و دو تالار موزه تشکیل شده است که یکی از آنها موزه اسلحه دوره های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادرشاه را نمایش میدهد.
در بدو ورود مجسمه برنزی و زیبای نادرشاه افشار و سربازانش نظرتان را به خود جلب می کند. این مجسمه اثر استاد ابولحسن خان صدیقی است که بر فراز برج آرامگاه نصب شده و یکی از شاهکارهای هنر مجسمه سازی ایران به شمار می آید.
وزن مجسمه ۱۴۱۰۰ کیلوگرم است که با نظارت استاد صدیقی در محل کارخانه ریخته گری برونی ایتالیا انجام پذیرفت، این مجسمه با الهام از اندیشه های اتحاد ایرانیان طراحی و ساخته شده است، به این ترتیب که در پیشاپیش، نادرشاه سوار بر اسبی سرکش و در قامت رهبری مقتدر در حال حمله است و پشت سر وی سه سرباز با لباس اقوام ایرانی که هر یک سلاحهای متداول در آن دوران را بدست گرفته اند دیده میشوند.
تالارها
باغ موزه نادری شامل دو تالار می باشد که محل نمایش آثار و اشیاء متعلق به اواخر عهد صفوی و دوران افشاری و پس از آن است و عمدتاً شامل نسخ خطی نفیس از جمله تاریخ جهانگشای نادری اثر میرزا مهدی خان استرابادی، سکه ها، خنجر و انواع تفنگ سرپر، تپانچه، توپهای جنگی و اشیایی در ارتباط با روحیه جنگاوری و دلاوریهای نادرشاه می باشد.
همچنین در محوطه باغ موزه آرامگاه کلنل محمد تقی خان پسیان سردار شجاع خراسان قرار دارد.
ستونهای اطراف تالار نیز به صورت هشت ثلث با چهار قاعده در بالا و پایین نشانه ای از کلاه نادر است.
نماد مقاومت
در پای برج آرامگاه نادر لوله توپ جنگی قرار دارد که توسط دلیر مردان ایرانی از متجاوزان پرتقالی به غنیمت گرفته شد و از نظر هنری هم اثری ممتاز به شمار می رود، این توپ در زمان سلطنت فیلیپ دوم پادشاه اسپانیا و پرتقال در سال ۱۵۹۱ میلادی ساخته شده است.
جواهرات اهدایی هند
الماس نور، دریای نور و تخت طاووس از جمله جواهرات گرانبهایی بود که نادرشاه از هندوستان به ایران آورده بود.
۱- الماس دریای نور با وزن تقریبی ۱۸۲ قیراط یکی از بزرگترین الماسهای حال حاضر در جهان می باشد که امروزه در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری می شود.
۲- الماس کوه نور که وزن کنونی آن ۱۰۸ قیراط می باشد که امروزه در زمره جواهرات سلطنتی انگلستان در زیر زمین برج لندن نگهداری می شود.
۳- تخت طاووس که از تخت های جواهر نشان بود، پس از مرگ نادر توسط غارتگران تخریب و به یغما رفت.
موزه مردم شناسی (حمام مهدی قلی بیک)
موزه مردم شناسی، در نزدیکی شاندیز و در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر مشهد قرار دارد. این موزه از مهم ترین و معروف ترین موزه های مشهد است. کسانی که به کسب و کار مردم خراسان قدیم علاقه دارند، برای آشنایی از شغل هایی که از گذشته ها تا به امروز در خراسان رواج داشته است، می‌توانند از این موزه بازدید کنند. در موزه مردم شناسی، مجسمه هایی از شغل و پیشه مردم خراسان را نمایش میدهد.
این حمام یکی از حمام های معروف ایران است که قدمتش به زمان شاه عباس صفوی برمی گردد و معماری خارق العاده آن حکایت از شکوه و عظمت معماری اصیل ایرانی دارد.
حمام، درست در کنار حرم امام رضا، مسجد شاه و بازار فرش فروش های مشهد قرار دارد و بنابراین برای بازدید از این موزه تنها کافیست بعد یا قبل از زیارت حرم امام رضا، ساعتی را به آن اختصاص دهید.
امروزه این حمام به موزه مردم شناسی مشهد بدل شده و در نتیجه می توانید در کنار حمام، از مجموعه ای از اشیا، وسایل، پوشاک و عکس های قدیمی شهر نیز دیدن کنید.
ویژگی های این موزه
- یکی از قدیمی ترین و بزرگ ترین حمام های ایرانی است.
- یکی از جاذبه های متفاوت مشهد است.
- با بازدید از آن، نقاشی های منحصر به فردی بر روی دیوار و سقف حمام خواهید دید.
- همزمان از موزه مردم شناسی مشهد نیز بازدید می کنید.
- دسترسی به این موزه آسان است.
- با بازدید از مهدی قلی بیک، منشا سیستم گرمایش از کف ساختمان ها را کشف خواهید کرد!
معماری و طراحی حمام مهدی قلی بیک
به طور کلی در ساخت حمام مهدی قلی بیک از مواد و مصالحی چون ساروج، آهک، فلز، سنگ، شیشه و کاشی استفاده شده اما اسکلت اصلی بنا از جنس آجر است. این حمام در مجموع از ۷ بخش تشکیل شده که هر کدام کارآیی متفاوتی دارند.
هنگامی که وارد حمام مهدی قلی بیک می شوید، دالان کوچکی پیش روی شماست که در سمت راست باجه فروش بلیت حمام قرار دارد. پس از خرید بلیت تا انتهای دالان که بروید به وسیله یک پله به هشتی کوچکی وارد می شوید.
در این قسمت نقشه کل حمام را با توضیحات بر روی دیوار خواهید دید و درست رو به روی شما در ویترینی شیشه ای، مجموعه ای از لوازم حمام قدیمی چون صابون ها، لیف، سنگ پا، لنگ و … به چشم می خورد.
از این قسمت به سمت راست و به داخل سربینه هدایت می شوید. در داخل سربینه هشت ستون سنگی به چشم می خورد که به صورت هشت و نیم هشت بوده و سقف گنبدی و مدور حمام را نگه می دارند.
به سقف حمام که نگاه کنید، نقاشی و نگاره های زیبایی خواهید دید که هر کدام در زمانی به حمام اضافه شده اند و هر بخش روایت گر داستان های مختلفی هستند. در قسمت های هشت و نیم هشت، بخشی از داستان رستم و سهراب دیده می شود که گهگاهی با توضیحات کوچکی همراه هستند و در بخش گنبدی و میانی سقف نیز داستانی از زندگی روزمره مردم به چشم می خورد.
برای تامین نور و روشنایی حمام مهدی قلی بیک از نورگیرهایی به نام گلجام در سقف استفاده شده است. تعداد و ابعاد متفاوت گلجام ها نورپردازی منحصربه فردی را در بخش سربینه ایجاد کرده، به طوری که در تمام طول روز از طلوع تا غروب حمام مهدی قلی بیک، روشنایی خوبی دارد.
منتها بسته به زمان و زاویه تابش نور خورشید در هر ساعت، بخشی از حمام روشن و بخش دیگری تاریک بوده که این تغییر مداوم نور از ویژگی های جالب توجه حمام مهدی قلی بیک است. البته از آن جا که امروزه درون حمام برق کشی شده و چراغ هایی داخل بنا تعبیه شده است، شاید دیگر نتوان این بازی نور و سایه را به تماشا نشست.
