همه چیز در مورد پاسارگاد نخستین پایتخت هخامنشیان

مجموعه تاریخی پاسارگاد در ۱۳۰کیلومتری شهر شیراز و با فاصله ۸۲ کیلومتری از تخت جمشید از جمله یادگار های نخستین پادشاه هخامنشی است.

دو کاخ ستون دار «بارعام» و «کاخ اختصاصی» بار­گاه پادشاهان هخامنشی بوده است، این کاخ ها با فاصله از یک دیگر و در مجاورت باغ های سلطنتی قرار داشته است ، بر خلاف تصور عمومی در مورد کاخ های پاسارگاد و تخت جمشید باید گفت معماری غالب این بنا ها سنگی نبوده است بلکه بخش هایی از آن ها مانند درگاه ها و ستون ها و پی را که نیاز به استحکام بالا داشته است را از سنگ میساخته اند و مابقی ساختمان از جمله دیوار ها از خشت و آجر و سقف نیز از پوشش چوبی تشکیل می­شده است. (هرتسفلد.۱۳۸۱:ص۲۲۷)

به همراه این کاخ های سلطنتی «برج سنگی پاسارگاد» که امروزه نام زندان سلیمان را به خود گرفته است از جمله جالب توجه ترین سازه های ساخته شده در دشت مرغاب است که توجه باستان شناسان را به خود جلب نموده ، به گونه ای که تشابه شگفت این سازه نیمه ویران با برجی سالم در نقش رستم که به نام «کعبه زرتشت» آن را می­شناسیم، باستان شناسان را به یافتن کاربرد این دو سازه تشویق کرده است.

بنایی به نام «تل تخت» با شالوده ای سنگی بر فراز تپه ای مشرف بر تمامی کاخ ها و دشت نیز در حال ساخت بوده است، هدف کوروش از ساخت این صُفه سنگی ساخت کاخ های تشریفاتی با مقیاس یک دوازدهم کاخ های تخت جمشید بوده است ، مرگ کوروش باعث توقف تکمیل این بنا شد. بعد ها داریوش بزرگ ساخت این سازه را ادامه داد و با تغییر کاربری، آن را به دژی مستحکم با دیوار های خشتی بر فراز شالوده سنگی تبدیل کرد. ( نجف زاده اتابکی،۱۳۹۲:صص ۱۵۳-۱۶۶)

شاید مهم ترین قسمت مجموعه جهانی پاسارگاد آرامگاه کوروش باشد، آرامگاهی که در دوران هخامنشی مورد توجه دیگر پادشاهان این سلسله قرار داشته و مراسم تاج گذاری شاهان هخامنشی در پاسارگاد انجام می­شده است (شهبازی، ۱۳۷۹:ص۳۱)، اسکندر نیز پس از غلبه بر پارس ها هنگامی که از سفر جنگی هند باز می­گشت به دیدار آرامگاه کوروش رفته و آنگونه که پلوتارک مینویسد از جمله پند آموز کوروش که بر کتیبه ای قرار داشته متاثر میشود (پلوتارک، ۱۳۴۶:ص۴۲۵)

پس از اسلام آرامگاه کوروش تغییر نام داده میشود تا جایی که مسلمانان آن را متعلق به «مادر حضرت سلیمان (ع)» میدانستند و آنگونه که ابن بلخی مینویسد مردم می­پنداشتند نگریستن به درون آرامگاه باعث کور شدن فرد میشود! (ابن بلخی، ۱۳۸۵: صص۱۵۴-۱۵۵) تصورات اینچنینی در دوران اسلامی پیرامون آرامگاه بسیار بوده تا جایی که مردم با دخیل بستن و نذری دادن خواهان دریافت حاجاتشان از مادر سلیمان پیامبر بودند (صداقت کیش،آذر و دی ۱۳۸۰: ص۹۵).

این روند ادامه داشت تا تحقیقات باستان شناسی باعث فاش شدن دوباره حقیقت آرامگاه کوروش می­شود ، دانشمند آلمانی گروتفند (Grotefend) اولین کسی بود که این مکان را قاطعانه مربوط به کوروش دانست. (آستروناخ، ۱۳۷۹: ص ۱۸)

بر خلاف امروزه که تغییرات جغرافیایی باعث خشک شدن و خالی شدن دشت پاسارگاد از پوشش گیاهی شده است در دوران هخامنشی منطقه ای سر سبز بوده است، هخامنشیان باغ هایی را به وسیله کانال های آب آبیاری میکرده اند ، که حدود ۱۱۰۰ متر از این کانال های سنگی را امروزه از زیر خاک بیرون آورده اند. (شهبازی، ۱۳۷۹: ص۶۹و۷۳)

پاسارگاد فقط مشتمل بر کاخ های شاهی نیست بلکه در زمان اوج خود یک شهر بزرگ بوده است که متاسفانه به علت خشتی بودن اکثر ساختمان های مردم آن دوران دیگر نشانی از آن ها باقی نمانده است. خوشبختانه امروزه با روش های جدید از جمله روش مغناطیس‌سنجی توانسته اند با اسکن کردن لایه های زمین اثراتی از سازه های اطراف کاخ ها را پیدا کنند. (ایسنا، ۴ آذر ۱۳۹۶)

بی شک این مجموعه میراثی است ماندگار و الهام بخش از بنیان گذار سلسله هخامنشیان به شمار می­رود، سازمان یونسکو در سال ۱۳۸۳ این مجموعه را به عنوان میراث جهانی به ثبت رساند.