فرورتیش دومین پادشاه ماد ها
فرورتیش دومین شاه ماد پسر دیاکو اولین شاه ایران و ماد (۶۷۵ – ۶۵۳ پیش از میلاد مسیح) پیش از میلاد است و پدربزرگ ماندانا، مادر کوروش بزرگ محسوب می شود.
بسیاری از باستان شناسان، با توجه به تقویم‌ها و محاسبات میان رودان و به خصوص آشوریان، زمان سلطنت فرورتیش را در سال های ۶۷۵ تا ۶۵۳ پیش از میلاد نگاشته اند اما برخی دیگر از پژوهشگران زمان پادشاهی او را در سال های ۶۵۵ تا ۶۳۳ پیش از میلاد مسیح می‌دانند. با این اوصاف بعضی از دانشمندان به کلی این نوشته ها را رد می‌کنند و بر این باورند که فرورتیش دومین شاه ماد از سال ۶۷۸ تا ۶۲۵ پیش از میلاد مسیح، یعنی به مدت ۵۳ سال حکومت کرده است.
فرورتیش در تبعید
فرورتیش در زمان پدرش، همراه دیاکو و خانواده اش پس از شکست از آشور به آن سرزمین تبعید شده بود، به احتمال زیاد در خاک آشور و توسط آشوریان تربیت شد. پس از دوران کودکی وی خداوند ده ایالت بیت کاری در شهر همدان کنونی، به مرکزیت کار-کشی شد. شاید دلیل این کار آشوریان از روی عمد بوده است چرا که می پنداشتند از آنجایی که تربیت شده آشور است، مانند سایر کشور های دست نشانده خودشان از آشوریان فرمانبرداری خواهد کرد. همچنین آنان می پنداشتند که از آنجایی که فرورتیش فردی از اهالی ماد است این کار باعث عدم شورش در ماد خواهد شد. ولی همانطور که در ادامه خواهیم گفت، فرورتیش دقیقا با بی توجهی به این، دقیقا هدف و سیاست پدر را که همانا آزادی ماد ها بود دنبال کرد.
جنگ فرورتیش با پارس
هرودوت نوشته است: «فرورتیش پس از به دست گرفتن قدرت در ماد، به حکمرانی بر ماد ها بسنده نکرده و به سرزمین پارس ها یورش برد و توانست پارسیان را شکست دهد که باعث نیرومندی بیشتر مادها شد و به او این اجازه را داد تا آسیا را نیز به زیر حکومت خویش دربیاورد. از این روی سرزمین های باستانی شرق و جنوب ماد را زیر حکومت ماد درآمد. فرورتیش کم کم زمینه را برای حمله به آشور آماده میکرد.
جنگ فرورتیش با آشور
فرورتیش در آوریل سال ۶۷۳ پیش از میلاد مسیح، با اینکه تجربه پدرش و اسارت خانواده اش و سختی جنگ با ارتش نیرومند و بی رحم آشور را دیده بود، به آشوریان اعلان جنگ داد.
فرورتیش با یاری “مامی تیارشو” خداوند پیشین ده ایالت” مادای” و “دوساننی” خداوند پیشین ده ایالت “ساپاردا” واقع در جنوب خط زنجان-قزوین کنونی که پیشوایان آن ایالات از جانب آشور بودند، فرورتیش حتی با سکاها و دولت منّا نیز متحد شد. در ماه نیسان (آوریل) سال ۶۷۳ پیش از میلاد، قیامی را علیه آشور ترتیب دهد و ریاست این قیام را برعهده بگیرد.
مادها و سپاهیان متحد ایشان در راه آشور دژ های جنگی آشوریان را یکی پس از دیگری مسخر ساختند و کاربیتو دژ معروف آشوریان سقوط کرد و به نبال آن، دژ دیگری که نامش معلوم نیست،و سپس دژ سو در سرزمین زنجان کنونی و دژ خارخاریان در ایالت خارخار در قسمت غرب همدان کنونی و مرز عیلام به محاصرهٔ فرورتیش و متحدانش درآمد. فرورتیش و متحدانش به درهٔ دیاله رسیدند و فرورتیش واپسین گردنه های منتهی به جلگهٔ میان رودان را نیز تصرف کرد و آشور همه شههای ماد به جز زاموآ و پارسوآ را از دست داد.
حمله مجدد فرورتیش به آشور و مرگ فرورتیش
از اوایل سال ۶۷۲ پیش از میلاد که جنگ همچنان ادامه داشت، اسرحدون شاه آشور که میدید در حال سقوط است به فرورتیش و دیر متحدان وی پیشنهاد صلح داد و با خیانت پارتاتوآ شاه سکاییان که با مادها متحد بود جنگ به تعویق افتاد و پس از خروج سکاییان از سپاه ماد، جنگ نیمه تمام رها شد و آشور از سقوط حتمی نجات پیدا کرد.
در سال ۶۵۲ و ۶۵۳ پیش از میلاد، امپراتوری آشور درگیر یک اختلاف داخلی تاریخی خود شد. شاماشوموکین برادر آشور بانی پال پادشاه وقت آشوربر ضد وی قیام کرد و توانست متحدان بسیاری از جمله بابلیان، کلدانیان، آرامیان و عیلام با خود همراه سازد. فرورتیش شاه ماد که کینه آشوریان را در دل داشت نیز فرصت را برای حملهٔ مجدد به آشور مناسب دید.
درباره جنگ دوم فرورتیش با آشور چیز زیادی نمیدانیم هرودوت مورخ یونانی نوشته است که فرورتیش در جنگ با آشوریان کشته شد، اما با بررسی کتیبه های آشوری که به دستور آشوربنی پال نوشته شده است هیچ نوشته ای در این بار نمی یابیم. شاید در این جنگ یکی توسط متحدان آشور همانند سکا ها صورت گرفته است.
ماد پس از کشته شدن فرورتیش
فرورتیش به عنوان مستقل کننده دولت ماد می نامند، هرچند که او در جنگ با آشور موفق نبود ولی همین جنگ ها باعث مستقل شدن و نیرومند شدن ماد و تبدیل آن به یک دولت شد. مورخان نوشته اند که همین جنگ های فرورتیش بود که زمینه ساز پیروزی های آینده ماد بر آشور شد. پس از کشته شدن فرورتیش، پسرش هوخشتره شاه ماد شد.
مقبره فرورتیش
جورج کامرون زبان شناس آمریکایی معتقد است در میان قبرهایی که در نواحی شمال شهرزور در صخره‌های کوه کنده شده است، نشان قبر فرورتیش مشخص است و با جستجو در آن مناطق می توان آن را یافت. هرودوت معتقد است فرورتیس دومین پادشاه مادی در فقره‌قا در مهاباد به خاک سپرده شده است.
فرورتیش به چه معناست؟
برخی معتقند که نام فرورتیش نام کردی می باشد و به چم (معنی) دارای فر است.
منابع
- بیات، عزیزالله (۱۳۵۶). کلیات تاریخ و تمدن ایران پیش از اسلام. دانشگاه ملی ایران.
- پیرنیا، حسن (۱۳۶۹). ایران باستان. نخست. تهران: دنیای کتاب.
- خدادادیان، اردشیر (۱۳۸۶). تاریخ ایران باستان.
- دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ (۱۳۸۶). تاریخ ماد. ترجمهٔ کریم کشاورز.
