دودمان اَروَندی

دودمان اَروَندی یا یـِرواندونی‌ها (به ارمنی: Երվանդունիներ، یـِرواندونی)، (به انگلیسی Orontid Dynasty)، از ۵۷۰ (پیش از میلاد) تا ۲۰۰ (پیش از میلاد) حکمرانی کردند. مؤسس پادشاهی یرواند یکم ساکاواکیاتس بود و آخرین پادشاه از این دودمان یرواند چهارم. آنتیوخوس چهارم کوماژن از این خاندان آخرین پادشاه کوماژن بود. شاهان یرواندی ارمنی سنت‌های دیرین حکومتی در ارمنستان را با خود داشتند. آن‌ها از اخلاف سلسله پادشاهان باستانی ارمنی در سده ۶ (پیش از میلاد) بودند و از این طریق به حکومت پیشین یعنی اورارتوها و اتحادیه قبیله‌ای به آستانه حکومت «آرمه» رسیده مربوط می‌شدند و دارای تجارب فراوانی در امور کشورداری بودند.^[۱] آن‌ها همچنین از خویشاوندان طایفه هخامنشی به حساب می‌آمدند و از خاندان (ویدرنه) از یاران هفتگانه داریوش یکم در سرکوب گئومات مغمحسوب میشدند . و هم استاتیرای یکم ملکه محبوب اردشیر دوم و برادرش تیسافرن سردار معروف پارسی از این خاندان بودند و هم یرواند یکم نوه برادر این دو یعنی هیدرانس سوم با دختر اردشیر دوم به نام روزگونه ازدواج نمود.

نام این دودمان یعنی اروندی (در زبان‌های غربی Orontid) از واژه فارسی اروند (در یونانی: Ὀρόντης لاتین: Orontes) گرفته شده که به معنی «چابک» و «دلاور» است.

مرزهای ارمنستان در دوران پادشاهی یرواند یکم ساکاواکیاتس همان مرزهای دوران اورارتو بود و در جنوب از جلگه دجله می‌گذشت، در شمال با ارمنستان علیا و منطقه گوگارک در غرب با فرات و در شرق توسط دریاچه ارومیه بطرف جلگه شاخه سفلای ارس و رود کورا محدود می‌شد. اروندی‌ها دشت آرارات را مرکز حکومتشان قرار دادند و شهر آرماویر که به روی خرابه‌های آرگیشتی خینیلی بنا گردیده بود. به عنوان پایتخت برگزیدند. آنها در این سرزمین به اصلاحات و آبادانی پرداختند و چند شهر بنا نهادند. در منطقه‌ای که رودهای ارس و آخوریان به هم ملحق می‌گردند شهر یروانداشات ساخته می‌شود؛ که جانشین آرماویر پایتخت پادشاهی ارمنستان می‌گردد. این شهر اخیر نقش خود را بعنوان مرکز پرستش حفظ می‌نماید. یک زیارتگاه بزرگ دیگر در باگاران در کنار آخوریان ایجاد می‌گردد.

از اولین مذاکرات سرداران اسکندر به منظور تقسیم سرزمین‌های او نام ارمنستان در فهرست اسامی ممالک فتح شده به دست اسکندر نیامده و ارمنستان برخلاف ایران، که هم‌زمان با سقوط دولت هخامنشی مطیع اسکندر و دولت مقدونی شد، توانست تمامیت ارضی و استقلال خود را حفظ کند.

پس از فروپاشی سلسلهٔ هخامنشیان یرواند دوم از خاندان یرواندونی، که والی ایالت ارمنستان در این دوره و از سرداران ارمنی حاضر در نبرد گوگمل بود، خود را پادشاه مستقل ارمنستان بزرگ معرفی کرد. میترنس دیگر سردار ارمنی، نیز که او هم در نبرد گوگمل حاضر بود، دولت مستقل دیگری در شمال غربی ارمنستان بزرگ تشکیل داد که به ارمنستان کوچک شهرت یافت.

این بخش از ارمنستان هم‌زمان با حملات ارتش مقدونی به نواحی کاپادوکیه به فرماندهی اومئنس به دست نیروهای مقدونی تصرف شده و جزو قلمرو اسکندر قرار گرفت. البته، پس از مدتی بار دیگر استقلال خود را بازیافت. در این دوره، بخش دیگری از ارمنستان، که جنوب غربی این سرزمین را تشکیل می‌داد، «زوپک» نام داشت. این سرزمین زمانی جزوی از ارمنستان بزرگ بود اما به دلایل مختلف از آن جدا شده و فردی به نام آرشام از خاندان اروندی بر آن حکومت می‌کرد.