گارد جاویدان (هخامنشی)

گارد جاویدان (ثبت شده در نوشته‌های یونانی به شکل: Athánatoi) یا جاویدانان ایرانی نامی است که هرودوت، تاریخ‌نگار شهیر یونانی، به گردان نخبه ده هزار نفری پیاده‌نظام سنگین اسلحه ارتش هخامنشی داده‌است. یونانیان از این جهت آنان را جاویدان می‌خواندند که برخلاف روال معمول در جهان باستان، این گردان یک سپاه همیشگی (به انگلیسی: Standing Army) بود. به دلیل نبود منابع کافی، نام واقعی (اسپاد) این بخش از نیروهای ارتش شاهنشاهی هخامنشی به دست ما نرسیده‌است.

در تاریخ هرودوت

هرودوت جاویدانان را نیروی پیاده‌نظام سنگین اسلحه‌ای توصیف می‌کند که رهبریشان برعهده ویدرانه، یکی از هفت مردی که علیه بردیای دروغین شوریدند، است. گردان جاویدان از نیروهای ویژه‌ای تشکیل شده بود که شماره‌شان از ده هزار بیشتر یا کمتر نمی‌شد. هرودوت ذکر می‌کند که با کشته، زخمی یا بیمار شدن یکی از سربازان جاوید، به سرعت شخص دیگری جایگزین او می‌شود تا شماره ده هزار نفره آنان حفظ شود.

هرودوت تنها کسی است که آنان را جاویدانان لقب می‌دهد. منابع ایرانی از وجود یک سپاه همیشگی که اعضای آن را مبارزان عشایر ایرانی تشکیل می‌دهند، خبر داده‌اند اما آنان را با نام جاویدان نمی‌خوانند. برخی از تاریخ‌دانان معاصر این ایده را مطرح کرده‌اند که هرودوت واژه anûšiya (همنشین) را با واژه anauša (جاودان) اشتباه گرفته‌است؛ با این حال رودیگر اشمیت این احتمال را رد می‌کند.

گارد جاویدان ساسانی

گارد جاویدان در دوران شاهنشاهی ساسانی احیا شد. با این حال ممکن است آنان این گردان را از سپاه شاهنشاهی اشکانی به ارث برده باشند. بدنه اصلی سپاه ساسانی، از سواران تشکیل می‌شد و جاویدانان معروف‌ترین گردان در میان سواران بودند. تعداد جاویدانان ساسانی نیز ده هزار نفر بود، با این حال آنان سواره نظام سنگین‌اسلحه بودند، درحالی که نیروهای جاویدان هخامنشی را پیاده‌نظام تشکیل می‌دادند. ژوپیر فرمانده گارد جاویدان سردار شجاع سپاه داریوش بزرگ بود که نقش بزرگی را در فتح بابل بدست داریوش ایفا کرد. توانست بابل به امپراتوری ایران بازگرداند.

گردان جاویدان امپراتوری روم شرقی

نام گردان جاویدان دو مرتبه در تاریخ امپراتوری روم شرقی به کار رفته‌است، نخست برای اشاره به سواره نظام سنگین‌اسلحه در سده دهم میلای در دوران ژان یکم و برای اشاره به سپاه جدیدی که پس از شکست در نبرد ملازگرد تشکیل شد.

گردان جاویدان امپراتوری ناپلئون

در جریان جنگ‌های ناپلئونی، گارد امپراتوری در میان سربازان ارتش بزرگ به گارد جاویدان معروف بود.

گردان جاویدان پهلوی

گارد جاویدان، یکی از تیپ‌های ارتش شاهنشاهی ایران در زمان آخرین شاهنشاه ایران بود. این گردان از نیروهای داوطلب تشکیل شده بودند. یک سال پیش از انقلاب اسلامی، شماره نیروهای گارد جاویدان شاهنشاهی به چهار تا پنج هزار نفر می‌رسید و با پیروزی انقلاب، این یگان نیز منحل شد.