هنر معماری مقابر مصریان

شاخص ترن  نوع معماری درمصر باستان معماری مقابر فراعنه و بزرگان و اشراف مصری است. مصریان باستان، قبر را خانۀ ابدی و جایگاه همیشگی خود به شمار می آورده اند و براین باور بودند که جسد مومیایی شده، با همزاد خود که مصریان به آن «کا» می گفتند در آن منزل ابدی زندگی می کند. مقابر فراعنۀ مصر، بزرگان و صاحبمنصبان خانه ای مجلل و بزرگ به شکوه و زیبایی کاخ های سلطنتی پادشاهان بوده است. در داخل این خانه آن گونه آرایش شده است که جلوه گاه اشیاء زیبا، مجسمه های چوبی یا سنگی و دیگر زیور و زینت ها بوده است. مردگان را در چنین فضای باشکوهی رها می کرده اند. مصریان با توجه به تعلق طبقاتی خود اجساد را مومیایی می کرده اند تا فاسد نشوند. مجسمه ها جانشین آن شده و برای روح و همزاد سودمند و نگاهبان قلمداد می شده است. مردم مصر بر این عقیده بوده اند که مردگان نیز همانند زندگان به خوراک، آشامیدنی ، پوشاک و لوازم زندگی نیاز دارند. از اینرو در مقبره ها لوازم زندگی و خوراکی، آشامیدنی و دیگر مایحتاج زندگی را قرار می داده اند. بر دیواره های مقابر تصاویر و نقوشی که شرح زندگی و ویژگی های اجتماعی و شغلی بوده به صورت بیوگرافی حک می کرده اند. این نقوش به صورت کتیبه هایی بوده که مساحت و اندازۀ آنها متفاوت بوده است. شرح حال زندگی وی در برگیرندۀ کارنامۀ روزانۀ زندگی اش به اختصار، مشغله و تفریحات او، سرگرمی ها و ابتکاراتش و همچنین شرح خدمات او به جامعۀ مصر، فرعون و خدایان و شمار خدمتگزاران و دیگر ویژگیهای زندگی او، بوده است.

معماران مصر باستان مدت زمان درازی مقابر را به شکل ساختمانی بزرگ و با اشکال هندسی از جمله مستطیلی شکل می ساخته اند که سطوحی مورب داشته است. شیب سطح خارجی این قبور به ندرت به حالت بام های شیروانی شکل ساخته می شده است. امروز عرب ها به این قبور، مصطبه می گویند که به معنای نیمکت است. این مقابر به شکل نیمکت های بزرگ سنگی اغلب مستطیلی شکل بوده و در اندازه های مختلف می ساخته اند. در زیر مصطبه، اطاقی تعبیه شده بود که در آن تابوت چوبی یل سنگی حاوی جسد را قرار می داده اند. درآغاز تاریخ مصر مصر باستان قبور مصریان مصطبه ای بیش نبوده و به تدریج آن را به صورت بناهای بزرگ درآورده اند، گاهی قبور بزرگان مصری چندین طبقه داشته است.

با گذشت زمان به ارادۀ فراعنۀ بزرگ مقابر به صورت اهرام با قاعدۀ مربع و سطوح مثلثی متداول گشت که مهمترین آنها هرم جیزه[۱] می باشد که در ناحیۀ ممفیس قرار دارد. این اهرام از توده های عظیم متشکل از قطعه سنگ های بزرگ بوده که سطوح آن تراشیده و صیقلی و کاملاً صاف شده و بدون ملاط بر روی هم گذاشته می شده اند و میانگین شمار آنها حدود هشتاد قطعه بوده است. بلندترین نمونۀ آن هرم خئوپس(کئوپس خوفو)[۲] فرعون سلسلۀ چهارم مصر باستان است. علت کثرت مقابر در دورۀ اهرام این بود که فرعون برای اطرافیان، کارمندان دربار و حتی برخی  از خویشاوندان خود که به ادامۀ خدمت آنان در زندگی اخروی در کنار خود علاقه مند بود و افزون براین مایل بود که آنها در سرنوشت اخروی و آسمانی و در زندگانی جاودانی اش سهیم و شریک باشند، مقابر ویژه ای در جوار هرم خود می ساخت و این اهرام را به وسیلۀ دیواری محصور می کرده است[۳].

افزون بر هرم جیزه در ممفیس، اهرام کهن تری چون هرم زوزر[۴] در ساکارا[۵] وجود دارد که به هرم پله دار، پلکانی معروف است . این هرم از نظر ساختار و هنر و نوع معماری حد فاصل میان مقابر مصطبه ای و هرمی شکل است. در دورۀ دوم امپراطوری تب یعنی امپراطوری جدید، فراعنۀ مصر برای خود مقابر زیرزمینی می ساخته اند. این گونه مقابر حالت سردابه داشته اند. ساختن این مقابر ابتدا در مصر علیا رونق یافت. در زیرزمین یکی از این مقابر طول راهرو یا دهلیز تا اطاق یا فضایی که در آن جسد قرار می داده اند متجاوز از ۲۱۵ متر است[۶]. مقبرۀ ستی اول (ختی یکم) افزون بر یکصد متر طول دارد.

منابع نگاره :

1. عنوان کتاب : تاریخ مصر باستان
2. نویسنده : اردشیر خدادادیان
3. مشخصات نشر :تهران، سخن، ۱۳۸۸
4. مشخصات نشر الکترونیکی : مصر باستان، تاریخ ما 1389