زندگینامه هومر شاعر حماسه سرای یونان

هومر مشهورترین شاعر حماسه سراى یونان باستان است. او طى سال هاى آخر سده هشتم و اوایل سده نهم پیش از میلاد مى زیست. در روزگار باستان مردم هفت شهر از نژاد یونانى هومر را از خود مى دانستند. اما دلایل برخى از مردم این شهرها معتبر نبود. چنانکه مردم شهر آتن وى را از آن جهت از خود مى دانستند که شهر ازمیر مستعمره آنها بود. از جزئیات زندگى هومر اطلاعات زیادى موجود نیست. آنچه که به عنوان زندگى هومر وجود دارد مجموعه افسانه ها و داستان هاى ساختگى است که به دست اشخاص گردآورى شده است. داستان هایى که البته اعتبار تاریخى ندارد. اما آنچه مى توان پذیرفت این که هومر سفر بسیار کرده و حتى گفته مى شود در پایان زندگى کور شده و البته تا زنده بود لب از سخنگویى فرو نبست. مجسمه تراشان و نقاشان یونان قدیم وى را به صورت مردى موقر و هوشیار و با چشمانى بسته نشان داده اند. البته هر زمان که هومر را نابینا نشان داده اند اسنادى نیز وجود دارد که در آن هومر بینا و جوان است. آنچه امروزه به هومر منسوب است دو کتاب «ایلیاد و اودیسه» است که هر دو از شاهکارهاى ادبیات جهان محسوب شده و هر دو مکمل یکدیگرند و تضادى در میانشان نیست. بى شک هیچ کتابى درباره دو حماسه هومر نمى تواند چندان لذت بخش باشد که خود آنها. ترجمه هایى از این دو حماسه فراوانند. تردید نمى توان داشت که آثار هومر عالى ترین آثار ادبى زیباى یونانى و در حقیقت در نوع خود باشکوه ترین آثار بوده و نفوذ بسیارى بر نویسندگان و شعراى مختلف پس از وى داشته است. نویسندگان ادبیات معتقدند به جز منظومه هایى که به نام هومر به جاى مانده است درباره شخص وى اطلاعات زیادى در دست نیست. آن زمان که یونانیان به نوشتن زندگینامه روى آوردند در باره مردى که بزرگترین گنجینه ادبى خود را از او مى دانستند به هیچ سند مکتوبى دست نیافتند. داستان هایى که از او منتشر مى شود او را خنیاگر دوره گرد نابینا مى دانند. یونانیان هر دو حماسه را به یک تن منسوب مى کنند اما تعداد اندکى نیز هستند که آنها را کار دو شاعر مى دانند اما عمده پژوهشگران معتقدند نخست «ایلیاد» نوشته شده و سپس «اودیسه» به قلمى دیگر به نگارش درآمده است. در حماسه هومرى رسم بر این نیست که شاعر از خود سخن بگوید. در بیست و هفت هزار سطر اشعار هومر حتى یک اشاره به شخص شاعر دیده نمى شود. هومر در آفرینش شاهکارهاى خود از «خود» هیچ سخن نگفت و باقى نگذاشت.
از زمانى که این دو حماسه به نسل هاى دیگر رسید هیچ گاه از گرمى بازارشان کاسته نشد و در شرایطى که بسیارى از منظومه ها به فراموشى سپرده مى شوند آثار هومر به چنین سرنوشتى دچار نشده و پیوسته خوانندگان خود را داشته است. هومر در ایلیاد قالب هاى سنتى را به کار گرفته تا اثر جدید پدید آورد و در این اثر تفسیرى از جهان و موقعیت انسان به دست مى دهد. در ایلیاد قهرمان نماینده اوج عظمت آدمى است و مبارزه او در رویارویى با مرگ جلوه اى چنان دارد که نگاه خدایان جاودانه را به خود برمى گرداند. اودیسه منظومه اى است با شور و هیجان کمتر، اما با دامنه گسترده تر که چشم اندازى وسیع تر از جهان عرضه مى دارد. در اودیسه خدایان و قهرمانان هر دو نیازمند توجیه اخلاقى اند. توجیهى که با عقاید و تصورات امروزه ما سازگارتر است. پیام منظومه هومرى این است که جهان را مى توان با معیارهاى انسانى درک کرد و زندگى آدمى مى تواند چیزى فراتر از کشمکش ناچیز و مذبوحانه دوران ظلمت باشد.
منظومه هاى هومر آنچنان سرشار از حوادث افسانه اى است که دانشمندان تصور مى کردند که همه وقایع مندرج در آنها زاده تخیل است و بسیارى فکر مى کردند که حتى شهر ترویا وجود نداشته است. حفارى هاى بعدى در نیمه دوم قرن نوزدهم در تپه اى در آسیاى صغیر که با توصیفات ایلیاد شباهت داشت نشان داد که مردم در آنجا بیش از ده دوره مختلف سکونت داشته و همه شواهد حکایت از وجود ترویا داشت. در منظومه هاى هومر به درستى آداب و رسوم، مشاغل، بناهاى مسکونى، ابزارهاى کار و سلاح هاى یونانیان باستان توصیف شده است. اهمیت منظومه هاى هومر براى مطالعه تاریخ یونان در قرون یازدهم الى نهم قبل از میلاد به قدرى زیاد است که این دوره را «دوره هومر» مى نامند. هشت ترجمه از هومر از زمان باستان به جاى مانده است. به جز ایلیاد و اودیسه منظومه دیگرى به نام «سرودهاى هومرى» و «باتراکومیوماکى» را هم به او نسبت داده اند. تقریباً همه شاعران حماسه سرا و غزل سراى یونان و زبان لاتین از روش هومر که در دنیاى قدیم بسیار پسندیده بود پیروى کرده اند و یونانیان قدیم همیشه وى را شاعر ملى خود به شمار آورده اند و کوشش هاى بسیارى در تصحیح آثارش کرده اند.

محمود فاضلى – روزنامه شرق