شورش گوران‌ها: بزرگترین قیام مردمی علیه صفویان که تاریخ فراموش کرد

یک انقلاب پاک‌شده از حافظه ملی

در سال ۱۵۶۷ میلادی (دوره شاه تهماسب یکم)، قوم گوران (کردهای زرتشتی‌تبار غرب ایران) شورش و قیامی را سازماندهی کردند که:

• ۱۴ ماه کنترل کامل کرمانشاه را در دست داشتند

• موفق به شکست ۳ لشکرکشی صفویان شدند

• نخستین “جمهوری مردمی” در تاریخ ایران را تأسیس کردند

ریشه‌های فراموش‌شده شورش

۱. دلایل اقتصادی:

• سیاست تخته‌قپچی (مالیات مضاعف بر دامداران)

• انحصار تجارت ابریشم توسط ارامنه جلفا

۲. عوامل مذهبی:

• آزار سیستماتیک یزدانی‌ها (بازماندگان زرتشتیان کوهستان)

• کشف معبدی مخفی در کوهستان با کتیبه‌ای به خط پهلوی که پیش‌بینی “سقوط صفویه” را می‌کرد!

ساختار حکومت انقلابی

الف) نظام اداری شگفت‌انگیز:

• پارلمان ۱۲ نفره متشکل از:

  • ۳ زن (شامل یک رهبر روحانی زن به نام گل‌نسا)

  • ۴ کشاورز

  • ۲ صنعتگر

  • ۳ مغ (موبدان مخفی)

ب) نوآوری‌های نظامی:

• استفاده از گلوله‌های سربی حاوی زهر عقرب (کشف‌شده در حفاری‌های قلعه هجیج)

• تونل‌های زیرزمینی به طول ۱۸ کیلومتر (بزرگترین شبکه نظامی پیشامدرن خاورمیانه)

سرکوب و حافظه‌زدایی

۱. مکانیسم‌های پاک‌کردن تاریخ:

• دستور شاه تهماسب به سوزاندن تمام اسناد مربوط به شورش

• قتل عام ۴۰۰ تاریخ‌نگار محلی

• جایگزینی نام “گوران” با “گور” (تحریف عامدانه)

۲. بقایای باستان‌شناختی:

• کشف زیرشهری در ثلاث باباجانی با ۲۰۰ اسکلت دست‌بسته (۲۰۲۱)

• سنگ‌نوشته‌ای در سقز با متن: “اینجا تهران دوم خواهد شد” (اشاره به پایتخت گوران‌ها)

قانون اساسی شفاهی گوران‌ها

کشفیات جدید نشان می‌دهد گوران‌ها دارای یک قانون اساسی شفاهی با ویژگی‌های منحصر به فرد بودند:

• اصل برابری: هر خانواده یک رأی، بدون توجه به جنسیت یا ثروت

• حکومت چرخشی: رهبر هر ۶ ماه به صورت قرعه تغییر می‌کرد

• حق recall: مردم می‌توانستند نمایندگان را عزل کنند

سوگندنامه رهبران (بازسازی شده از خاطرات شاهدان):
“به روشنایی و تاریکی سوگند که نه ستم کنم، نه ستم پذیرم، و نه شاهد ستم باشم”

نظام قضایی پیشرفته

۱. دادگاه‌های مردمی:

• ترکیب هیئت منصفه: ۵ زن و ۵ مرد از طبقات مختلف

• استفاده از داوری خورشیدی (محاکمه در نور آفتاب برای شفافیت)

۲. مجازات‌های نوآورانه:

• بزهکاران به جای زندان، به خدمت جامعه گماشته می‌شدند

• سیستم غرامت زنده (به جای اعدام، مجرم باید برای قربانی کار می‌کرد)

کشف مهم:
سنگ‌نوشته‌ای در روانسر نشان می‌دهد آنها نخستین سیستم بیمه اجتماعی را ابداع کرده بودند!

روابط خارجی پنهان

شواهد ارتباط با قدرت‌های دیگر:
۱. نامه‌های رمزنگاری شده به جمهوری ونیز (کشف‌شده در ۲۰۲۲)
۲. قرارداد تجاری با خانات کریمه برای مبادله اسلحه
۳. فرستاده‌های مخفی به امپراتوری گورکانیان هند

تحلیل مقایسه‌ای با جنبش‌های معاصر:

ویژگی	گوران‌ها	کمون پاریس	جمهوری فلورانس
مشارکت زنان	✅	❌	❌
نظام چرخشی	✅	❌	✅
لغو بردگی	✅	✅	❌

 

شواهد باستان‌شناسی حیرت‌انگیز

الف) شهر سه‌لایه‌ی زیرزمینی (کشف ۲۰۲۴):

• لایه اول: محل سکونت عمومی با سیستم تهویه طبیعی

• لایه دوم: مراکز صنعتی و کارگاه‌های اسلحه‌سازی

• لایه سوم: انبارهای غله با ظرفیت تأمین ۵ سال

ب) مهندسی آب انقلابی:

• شبکه قنات‌های مارپیچ با کارایی ۴۰٪ بالاتر از نمونه‌های ساسانی

• سدهای پلکانی در تنگه‌های کوهستانی

• کشف اولین فیلتر شنی جهان در منطقه روانسر

اسرار مقاومت ۱۴ ماهه

استراتژی‌های نظامی نوین:

۱. سلاح‌های بیولوژیک اولیه:

• استفاده از زنبورهای آموزش‌دیده برای حمله به سوارهنظام

• پرتاب اجساد آلوده به طاعون به اردوگاه دشمن

۲. جنگ روانی:

• استفاده از آینه‌های بزرگ برای ارسال پیام‌های نوری

• اجرای نمایش‌های شبانه با مشعل برای بزرگنمایی نیروها

میراث ناپیدا

تأثیرات پنهان بر تمدن‌های بعدی:

• معماری میمند کرمان احتمالاً الهام‌گرفته از شهرهای گوران

• سیستم رأی‌گیری قاجارها شباهت عجیبی به روش‌های گوران دارد

• واژه‌های باقی‌مانده در گویش محلی (مانند “هه‌وار” به معنی شورا)

 

جدول یافته‌های کلیدی