مجموعه کاخهای سعدآباد

در یکی از بهترین مناطق تهران مجموعه بناهای تاریخی سعد آباد قرار گرفته است که وسعت آن به صد و ده هکتار نیز می‌رسد. در کنار مجموعه بناها حدود ۱۸۰ هکتار بافت پوشیده از جنگل، قنات، باغ، گلخانه و … نیز وجود دارد. در ضلع شمالی این مجموعه کوه‌های البرز ، در ضلع غربی ولنجک ، در ضلع شرقی گلاب دره و در ضلع جنوبی آن تجریش قرار دارد. از لحاظ تاریخی می‌توان گفت مجموعه سعد آباد از چهار دوره قاجار، پهلوی اول ، پهلوی دوم و پس از انقلاب گذر کرده است. این بنا در زمان قاجار بنا شده است و شاهان قاجاری تابستان را در این منطقه می‌گذراندند. پس از کودتای سال ۱۲۹۹ و تصرف سعد آباد چندین کاخ دیگر نیز به آن افزوده شد. جدیدترین کاخ مجموعه سعد آباد متعلق به دختر کوچک محمدرضا پهلوی است.

ساختمان بهمن

این کاخ از بناهای دوران پهلوی دوم است، از جمله زیباترین ساختمان‌های مجموعه می‌باشد، که منزل مسکونی بهمن، پسر غلامرضا پهلوی بوده‌است.از سال ۱۳۸۲ به بعد ، این ساختمان، به دفتر یونسکو در ایران اختصاص یافت و دورانی، مرکز آموزشی مجموعه سعد آباد بوده‌است. در حال حاضر این ساختمان به دفتر مدیریت موزه تغییر کاربری داده است.

 

کاخ احمد شاهی

کاخ احمد شاهی، از قدیمی‌ترین کاخ موجود در مجموعه سعد آباد است، که در اواخر سلطنت احمد شاه قاجار و از سال ۱۲۹۷، ساخت آن آغاز و در هنگام وزارت جنگی رضا خان، ساخت بنای آن به پایان رسید.بعد از انقلاب، از این محل به عنوان پایگاه مرکزی بسیج خواهران استان تهران، استفاده می‌شده‌است. این کاخ، در حال حاضر غیرقابل بازدید، برای عموم می‌باشد.

 

کاخ اختصاصی

این کاخ، در سمت غرب موزه هنرهای زیبا واقع شده است. این کاخ، در سال‌های اولیه بعد از انقلاب ایران، به عنوان موزه تاریخ طبیعی استفاده می‌شده‌است؛ ولی در حال حاضر، در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران می‌باشد، و غیرقابل بازدید، برای عموم است.

 

ساختمان جمهور

در دوران پهلوی، این کاخ، محل آخرین سال‌های زندگی رضا شاه بوده است، که قبل از تبعید به جزیره موریس، و محل زندگی مادر شاه تاج الملوک تا دوران انقلاب اسلامی ایران، بوده‌است. در حال حاضر، این کاخ، در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران، و مخصوص اقامت مهمانان ویژه دولت ایران می‌باشد، و به این جهت، به ساختمان جمهور مشهور گردیده‌است. این کاخ، در حال حاضر غیرقابل بازدید، برای عموم می‌باشد.

 

حوض کاخ سبز

حوض کاخ سبز یکی از زیباترین کاخ‌های سلطنتی موجود در ایران می‌باشد، که در نقطه‌ای مرتفع، در شمال غربی مجموعه سعدآباد قرار دارد. این کاخ، به صورت ساختمانی نیمه تمام بود که به شخصی به نام علیخان تعلق داشت و تپه‌ای که ساختمان روی آن واقع شده بود، به همین نام معروف بود.

پس از اینکه ساختمان واقع بر این تپه را رضا شاه، از علیخان خریداری کرد، کاخ کنونی را بنا نهاد و کار ساخت و تکمیل آن از زمان وزارت جنگی او، تا اوایل سلطنتش سالهای ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی به طول انجامید. این کاخ سرانجام، با تلاش هنرمندان و معماران ایرانی، پس از هفت سال کار، در دو طبقه زیر زمین و همکف بنا گردید. رضا شاه از طبقه همکف به عنوان محل زندگی و دفتر کار خود، و از زیر زمین به عنوان انباری استفاده می‌کرد ، یک تالار غذا خوری مجلل با میز و صندل‌های منقش و کنده کاری شده و  ظروف نفیس چینی و سرامیک و نقره ایتالیایی مخصوص پذیرایی تشریفاتی میهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است این کاخ، به دلیل استفاده از سنگ‌های سبز کمیاب معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان، در نمای خارجی آن، به قصر سنگی کاخ مرمر نیز معروف است.

 

 

کاخ‌موزه سفید

این کاخ، بزرگترین کاخ در مجموعه کاخ سعدآباد قرار دارد، که به‌علت رنگ سفید نمای آن، به کاخ سفید شهرت یافته‌است. این بنا، علاوه بر آنکه اختصاص به امور اداری و تشریفاتی دوران پهلوی دارد، اقامتگاه تابستانی شاه و همسرش فرح، به حساب می‌آمد. این کاخ، شامل ۵۴ واحد مختلف، از جمله ۱۰ تالار تشریفاتی می‌باشد که وسیع‌ترین آن، تالار کاخ می‌باشد، که سفره خانه‌ای به مساحت ۲۲۰ متر مربع دارد.

در سال ۱۳۱۰ خورشیدی بنای کاخ، به دستور رضاشاه، آغاز گردید و در سال ۱۳۱۵ خورشیدی به پایان رسید. نقشه کاخ، اثر مشترک مهندس خرسندی و مهندس بوریس روسی می‌باشد. گچ‌بری‌های زیبا و ظریف درون کاخ، کار استادانی چون غلامرضا پهلوان، عبدالکریم شیخان، حسین کاشی و رضا ملائکه است. سنگ‌های مرمر سرسراها، از معادن شهرهای یزد و تربت حیدریه، تهیه شده و سنگ‌فرش کف‌ها، توسط استاد لرزاده انجام شده‌است.

 

 

موزه آب سعد آباد

موزه آب، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد، قرار دارد. ساختمان موزه آب، متعلق با دوران قاجاریه و پهلوی دوم، و شامل دو بخش اصلی و فرعی است.قسمت فرعی این ساختمان، دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی بود، که در زمان پهلوی دوم ساخته شد، که برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعین شاه استفاده می‌شد، پس از تخلیه، این دو ساختمان به تیمسار کسرایی واگذار شد. در این موزه، اسناد و مدارک مربوط به آب مانند دفترچه میرآب، وقف نامه‌ها، ابزار و ادوات مربوط به آب مانند فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات و تندیس‌های گوناگونی از دانشمندان آب‌شناس و تندیس میرآب نگهداری می‌شوند. اداره موزه آب سعدآباد به گنجینه ملی آب ایران وابسته به وزارت نیرو واگذار شده‌است.

در سال ۱۳۷۶ عملیات اجرایی بازسازی و مرمت کامل دو ساختمان و محوطه‌سازی آن پس از تهیه طرحهای اجرایی توسط مؤسسه گنجینه ملی آب ایران وابسته به وزارت نیرو آغاز و در تاریخ ۴/۶/۷۸ با حضور معاون ریاست جمهوری وقت و مدیران ارشد وزارت نیرو افتتاح گردید.

 

موزه مینیاتوراستاد بهزاد

موزه مینیاتور اسناد حسین بهزاد، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد واقع شده است. ساختمان این موزه، متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی است. این موزه، در دوران پهلوی به کاخ کرباس معروف بوده که به عنوان استراحتگاه و محل کار رضا شاه استفاده می‌شده، و در دوران شاه، به عنوان کاخ ولیعهدی، مورد استفاده رضا پهلوی، در دوران کودکی و نوجوانی او، بوده‌است.  پس از بازسازی و مرمت موزه، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، و به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد، افتتاح گردید. این موزه، دارای پنج سالن است و از زیر زمین این موزه، به عنوان نمایشگاه و محل آموزش، استفاده می‌گردد.

موزه برادران امیدوار

موزه برادران امیدوار، در بخش شمال غربی مجموعه سعد آباد، قرار دارد و ساختمان آن، متعلق به دوران قاجار است.موزه برادران، شامل ۴ اتاق با نمای آجری قرمز رنگ و گچ بری‌های زیبا می‌باشد، که کالسکه خانه و استراحتگاه سورچی‌ها بوده‌است. در سال ۱۳۸۱ این ساختمان، بازسازی و در مهر ماه ۱۳۸۲، در هفته جهانگردی، به نام اولین جهانگردان ایرانی معاصر، افتتاح گردید. بنای برادران امیدوار، پس از سه سال مطالعه، در سال ۱۳۳۳، با مبلغی در حدود ۹۰ دلار، از زادگاه خود، سفرشان را آغاز کردند.

موزه چهره‌های ماندگار

بنای چهره‌های ماندگار، از جمله بناهای دوره قاجاری در مجموعه سعد آباد میباشد، رضا شاه بعد از استقرار در تپه علیخان و پس از ساختن کاخ سبز، آن را آراسته به مجموعه سلطنتی نمود. این عمارت و ساختمان جنوبی آن که اکنون موزه استاد فرشچیان را در خود جای داده، مجموعه دو عمارت اندرونی و بیرونی یک باغ هستند.

عمارت بیرونی موزه استاد فرشچیان یک ساختمان ییلاقی است و از سه سو به ایوانهای سر پوشیده منتهی می‌شود و در قسمت جنوبی قرار دارد، و عمارت اندرونی موزه چهره‌های ماندگار در قسمت شمالی قرار گرفته و از دو سوی شمال و غرب به ایوان‌های ستون دار منتهی می‌گردد.

 

موزه خط و کتابت میرعماد

موزه خط و کتابت، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد، واقع شده است. بنای این موزه، به دلیل شباهت به ساختمان‌های اوایل دوران پهلوی،اواخر دوره قاجار و به معماری دوره انتقال تعلق دارد. ساختمان این موزه، دو طبقه دارد، که محل سکونت دو تن از فرزندان شاه فرحناز و علیرضا بود. ساختمان مذکور،پس از انقلاب ایران، به نمایش آثار خطی، اختصاص یافت،و سرانجام در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، به نام مشهورترین استاد خوشنویسی قرن ۱۱ هجری قمری، یعنی میرعماد حسنی، تغییر نام یافت.

 

موزه ظروف سلطنتی

در شرق مجموعه فرهنگی و تاریخی سعدآباد موزه ظروف، قرار دارد. به دستور رضاشاه این بنا به مساحت ۲۶۰۰ مترمربع ، توسط مهندس فرمانفرمائیان، با زیر بنای ۱۸۰۰ مترمربع طراحی و در دو طبقه بین سال‌های ۱۸ – ۱۳۱۵ ساخته شد. نمای خارجی ساختمان از سنگ تیشه‌ای بوده که به دستور اشرف پهلوی در سال ۱۳۵۰بازسازی و توسعه یافت و پس از آن نما، با سنگ مرمر سفید پوشیده شد.

موزه ظروف بعد از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۷۲ به عنوان موزه ظروف معرفی گردید و در اواخر سال ۱۳۷۴ به نهاد ریاست جمهوری تحویل داده شد. در سال ۱۳۸۴ مجدداً در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفت. پس از انتقال اشیاء موزه صنایع دستی، در ۳۰ دی ۱۳۸۵ به ساختمان فوق، این محل به موزه صنایع دستی اختصاص یافت.

تعداد ۵۰۳ قطعه ظروف و اشیاء تزیینی در ۵ سالن و دو طبقه به نمایش درآمده. ظروف مذکور به ۴ دسته ظروف قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و ظروف اهدایی در شرایط و مناسبتهای مختلف به محمد رضا، فرح و رضا پهلوی می‌باشند.

 

موزه مردم‌شناسی

موزه مردم شناسی، دربرگیرنده مجموعه کاملی از سیر فرهنگ و راه و روش زندگی انسان، و آئینه تمام نمایی است، که از تحولات مختلف در تمامی جنبه‌های زندگی انسان، که در طی ادوار گوناگون حادث گردیده‌است. ساختمان فوق، کاخ سابق شمس پهلوی بوده، که در ضلع شمال غربی مجموعه سعد آباد واقع شده است. در سال ۱۳۱۴ خورشیدی پایه این بنا نهاده شد و ساخت آن تا سال ۱۳۱۸ خورشیدی به طول انجامید. ساختمان با مساحت تقریبی ۲۶۰۰ متر مربع، شامل دو طبقه و یک زیر زمین می‌باشد. معماری بنا از سبک معماران اروپایی، به ویژه آلمانی، الگو برداری گردیده و از معماری ایرانی در دوره ساسانی، نیز در قسمت‌های تزئینات فوقانی نمای بیرونی بنا، بهره گرفته‌است.

 

موزه مینیاتور استاد آبکار

موزه کلارا آبکار، در بخش مرکزی کاخ سعد آباد، قرار دارد. این ساختمان، اقامتگاه تابستانی لیلا پهلوی، کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی است، که از جدیدترین ساختمان میباشد. ساختمان فوق، با تلاش سازمان میراث فرهنگی، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، به مناسبت روز جهانی موزه، به عنوان موزه مینیاتور آبکار، افتتاح گردید. بخشی از این موزه، به تابلوهایی از او، که شامل آثار مردم شناسی، زیورآلات و پارچه‌های ترمه بود، اختصاص داده شد. بخشی دیگر، مربوط به آثار لاکی است، که بیانگر تنوع و علاقه‌مندی او به رشته‌های مختلف نگارگری ایرانی است.

 

موزه فرشچیان

موزه فرشچیان در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد، متعلق به دوره قاجار میباشد. ساختمان موزه در گذشته محل سکونت رضا شاه و همسر چهارمش ملکه عصمت بوده، که در دوران محمدرضا پهلوی، برادر شاه و سپس سرآشپز مخصوص او، در آنجا سکونت داشتند و بعدها نیز، به انبار تبدیل گشت. این ساختمان، بعد از بازسازی و مرمت در تاریخ ۲۶ مهر سال ۱۳۸۰ خورشیدی با عنوان موزه مینیاتور استاد فرشچیان، افتتاح شد. این موزه شامل ۵ سالن، و بیش از ۷۰ اثر از این هنرمند می‌باشد.

 

موزه نظامی کاخ سعد آباد

موزه نظامی، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد واقع شده است. این ساختمان با زیر بنایی حدود سه هزار متر مربع، در دو طبقه و یک زیر زمین،در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، به دستور رضا شاه، برای همسر دومش تاج الملوک ساخته شد. بنای فوق طی سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۲ خورشیدی، توسط واحد مهندسی مجموعه سعد آباد، بازسازی و به شهرام، پسر بزرگ اشرف پهلوی اهدا شد، و به کاخ شهرام معروف شد.

بعد از پیروزی انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به موزه نظامی تبدیل گشت. ساختمان فوق در سال ۱۳۰۲ خورشیدی، به موزه دانشکده افسری منتقل شده بود، که پس از انقلاب، بخشی از آن مجموعه، به موزه فعلی انتقال یافت. در سال ۱۳۶۰ خورشیدی، ساختمان موزه،  توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران بازسازی و در تاریخ ۳۱ شهریور سال ۱۳۶۲ خورشیدی، با نام موزه نظامی افتتاح شد.