قیز قاپان ، گور دخمه شاهان ماد

 پیرامون منطقه سلیمانیه عراق دهکده ای تاریخی وجود دارد که “سورداشی”خوانده می شود.در این دهکده ، گور دخمه ای باقی مانده از روزگار فرمانروایی مادها توسط شرق شناس مشهور “دیاکونف” شناسایی شد که “قیزقاپان” نام دارد .

مقبره  قیزقاپان از جنبه هنری و تکنیک کار شبیه به آرامگاه های مادی است ولی در عین حال با آنها اختلافاتی نیز دارد . و آن این است که سقف این آرامگاه که در دامنه کوه تراشیده شده احتمالا تقلیدی از سقف چوبی است . بنابراین و با توجه به آرامگاه های سکایی در روسیه جنوبی و ماورای قفقاز می توان چنین استنباط نمود که احتمالا گوردخمه قیزقاپان با اقتباس از آرامگاه های سکایی ساخته شده است . و یا اینکه متعلق به امیر یا پادشاهی سکایی بوده که باتوجه به هنر اجدادی خود و با تاثیر هنر مادها آن را در دل کوه کنده اند .

سطح بیرونی گوردخمه  بر روی صخره ها تراشیده شده  و  ۷ متر طول ، ۲ متر و ۹۸ سانتیمتر عرض و ۴ متر و ۱۱ سانتیمتر ارتفاع دارد .

نمای ورودی آن به وسیله دو نیم ستون عمودی به ۳ قسمت تقسیم می شود . پایه ستون ، شامل یک ته ستون به عرض ۸۰ سانتیمتر و بلندی ۱۷٫۵ سانتیمتر با یک شال به ارتفاع ۱۶٫۲۵ سانتیمتر . خود ستون ۲ متر و ۸۹ سانتیمتر بلندی دارد . در بالای آن یک سر ستون بزرگ از نوع ایونیک با یک پالمت در میان حلزون ها که از هنر آشوری اثر پذیرفته ، به چشم می خورد .

سه نقش تیر بزرگ چوبی روی هر ستون و یک تیر افقی که تیرهای عمودی  را قطع کرده و دو جفت تیر افقی در پیش آمدگی بنا نمایان است . جلوه نمای این گور دخمه ها نمای یک بنای  معمولی نشان داده شده است . پایه ستون راست به شدت آسیب دیده است . سمت چپ حلزون  سرستون سمت چپ شکسته است .

در نیمه پایینی محوطه گوردخمه یک در کوتاه با ۱۰۶ سانتیمتر عرض و ۱۱۳ سانتیمتر بلندی وجود دارد که به یک محوطه کوچک تر یا با اصطلاح اتاق تدفین راه می یابد .

سنگ نگاره موجود بر روی صخره نیز درخور توجه است. اگرچه این صخره صدمه دیده است ولی گوشه بالایی سمت چپ سر در سنگی صدمه آنچنانی ندیده و این صدمه دیدگی بیشتر در پایین  نقش برجسته آشکار می شود . در نیمه بالایی در اطراف یک آتشدان ، دو نفر نشان داده شده اند که رویشان به اطراف آتشدان است . آتشدان از ۳ پله به عرض ۷٫۸ و ۶٫۲۵ و ۵ سانتیمتر یک میله با ۳٫۲۵ سانتیمتر عرض و ۳٫۷۵ سانتیمتر بلندی روی آن سه لوحه سنگی شبیه به پله ها ، شکل گرفته است .

روی قطعه سنگ  بالایی یک نیم کره به قطر در حدود ۵٫۵ سانتیمتر ، نشان داده شده است . پیکر انسان ها در حدود ۱٫۳۲ متر بلندی دارند . یعنی کمی کوچکتر از اندازه طبیعی هر انسان.هر دو به طرف بالا و جلو بلند شده و بادست چپ  خود  کمانی شبیه  به کمان سکاها  را  نگه داشته اند که احساس می شود بین پا و آتشدان قرار گرفته است .  تزیین مو به صورت کوتاه و از نیمه عقبی سرپایین ریخته است . یک نوار ، چانه و دهان آنها را پوشانده چنان نشان داده شده اند که روی رویه ی آنها قلاب و یک تسمه دارند . لباس های دو نفر با هم فرق دارند . آنکه در راست نشان داده شده ، یک جامه یا پیراهن که تا روی ساق پا پایین آمده و بازوی چپش از شانه به صورت لخت دیده می شود . نفر سمت چپ به نظر می رسد یک جبه ، که تا روی قوزک پا قد دارد ، با لبه های آراسته شده از روی شانه ها پایین افتاده با آستین های خالی آویزان ، داشته باشد . جلوی بازو ها و یک ران از زیر جبه بیرون آمده است . جامه ای که بازوان و ران را می پوشاند وبا چکمه ساق بلند پوشیده شده است .

از آنجایی که در نزد ایرانیان کمان ، علامت پادشاهی و قدرت بوده روی همین اصل احتمالا پیروزی پادشاه مادها را با مغی که در دست چپ با لباس بلند حجاری کرده اند ، که احتمال دارد پادشاه مادی کیاکسار ، (هوخشتره)  باشد .

در میان بالاترین قسمت قاب ، نقش برجسته بین سر  ستون ها و زیر پیش آمدگی های بنا یک مدالیون دایره ای به قطر چهار و نیم سانتیمتر وجود دارد . که در پایین خطی زخیم به شکل حلالی در آورده است . مدالیون با یک پیکر انسانی که به طرف چپ نگاه می کند ، با یک کلاه کوتاه و پست ، ریش و موی پر پشت به طرف بیرون و بالا آمده مثل آنچه که کردها کاکمل می نامند ، نشان داده شده است . در دستش شیی دارد که با توجه به شکلش ممکن است  یک جام نوشیدنی باشد . او به صورت پیچیده شده درون یک جبه و بصورت نشسته روی صندلی نشان داده شده است .

در جبهه سمت نمای گوردخمه ، یک دکوراسیون منفرد و مجزا به شکل یک قاب نزدیک به چهار گوشه در ارتفاع ۲٫۷۰ متری از سطح کف که هفتاد سانتیمتر عرض دارد . آن به شکل یک انسان بالدار که به طرف چپ نگاه می کند نشان داده شده که به پیکر اهورامزدای بیستون و دیگر پیکر تراشی های هخامنشی شباهت دارد . اما اختلاف آنها در این است که بالهای بالایی این به طرف بالا انحنا یافته و بالهای کوتاه پایینی فقط به صورت افقی است . دیگر اینکه سر آن بزرگ است و هیچ بالا تنه ای ندارد . این قاب به طور زیادی در اثر تغییر آب و هوا آسیب دیده است . اما دو بال بالایی ، یک دست را به طرف بالا بین بال بالایی سمت چپ و سر پیکره نگه داشته ، یک دست از میان بال بالایی سمت چپ دیده می شود .

حد فاصل کف تا این قسمت نما ، گودالی به عمق ۱۲٫۴ یا ۱۵ سانتیمتر و عرض ۱۰ یا ۱۲٫۵ سانتیمتر وجود دارد که ممکن است به عنوان یک حفره بکار رفته باشد . در جبهه سمت راست نمای بیرونی یک تزیین منفرد و مجزای دیگر هم سطح با مدالیون مرکزی و به شکل سه دایره متحدالمرکز به قطرهای نسبی ۱۰ و ۲۲ و ۴۴ سانتیمتر وجود دارد . در حلقه بیرونی ، ۱۱ پره چرخ است که به شکل گیلاس شراب نوشی با ساقی مخروطی شکل می باشد .اعتقاد بعضی ها بر این است که این سه نقش مجزا ( مدالیون ) احتمالا باید سمبل اهورا مزدا و میترا ( ماه ) و آناهیتا باشند .

اطاق قبر به عمق ۳٫۱۵ متر به درون صخره کنده شده و همسطح با کف بیرونی است . و ارتفاعش ۲٫۱۰ متر است . اطاق قبر بعدا به سه اطاق A , B , C تقسیم می شود که هر اطاق در حدود ۲٫۳۰ متر و ۱٫۹۸ متر و ۲٫۱۵ متر عرض دارند . هر اطاق یک “گور وان ”  شکل دارد به عمق ۶۰ تا ۷۵ سانتیمتر در کف اطاق حفر شده اند . گور اطاق A در گوشه سمت چپ آن و به ابعاد ۱٫۷۲ متر در ۱٫۱۰ متر و دیوار چهار گوش دارد . اطاق B قبرش باز در گوشه سمت چپ است ، به ابعاد ۱٫۹۸ و ۱٫۰۲ متر که گوشه های به نظر می رسد که گرد هستند . گور اطاق C در گوشه سمت راست آن است . ابعاد آن ۱٫۷۰ در ۱٫۰۵ متر می باشد و تقریبا به شکل بیضی تخم مرغی است . هر کدام از گورهای وان شکل لبه ای به عمق ۷٫۵ سانتیمتر دارند که می توانسته با یک تخته سنگ با کف تراز دهانه اش بسته شود .

در ورودی از اطاق B به اطاق C 1.02 متر عرض و ۱٫۱۸ متر بلندی دارد . تیر سر در و چهارچوب درها همانند آنچه در پایین نقش برجسته نشان داده شده اند می باشند . یک جای چفت و بسط در دیوار با صخره سمت چپ در اصلی و یک سوراخ در دیوار کوتاه ما بین اطاق های B و C  نشان می دهند که در عرض در ورودی اصلی یک حلقه کلون در وجود داشته است . یک چفت  جلوی در C نشان می دهد که آنجا روشی برای قفل کردن انتهای آزاد کلون در وجود داشته است .

با توجه به آرامگاه های سکاوند و مقایسه آنان با یکدیگر چنان به نظر می رسد که دو جریان در ساختمان این مقبره ها وجود داشته است؛ یکی مربوط به  معماری سکاها و دیگری متعلق به هنر منطقه لرستان .