سکه‌های گمشده هخامنشی: کشف یک سیستم پولی پیشرفته در امپراتوری پارس

اولین امپراتوری با پول استاندارد

برخلاف تصور رایج که یونانیان را مبتکران سیستم پولی می‌دانند، کاوش‌های جدید باستان‌شناسی نشان می‌دهد هخامنشیان پیشرفته‌ترین نظام مالی عصر باستان را توسعه داده بودند. در سال ۲۰۲۲، کشف یک خزانه سلطنتی در پاسارگاد پرده از اسرار این سیستم برداشت.

ضرب سکه‌های جهانی

• دریک طلا (۸.۴۲ گرم): اولین پول بین‌المللی تاریخ با ضریب تبدیل ثابت

  • ۱ دریک = ۲۰ سیگل نقره = ۱۲۰ شِکِل بابل

• شکل‌ک‌های سریالی: هر سکه شماره منحصر به فرد داشت (قدیمی‌ترین سیستم رهگیری مالی)

• ضرب در ۳ مرکز اصلی: سارد (برای غرب)، بابل (برای میانرودان)، پاسارگاد (برای شرق)

سند دیوانی یافت‌شده در تخت جمشید:
“به دستور داریوش، ۳۰۰ هزار دریک از خزانه شوش به ساتراپ لیبی فرستاده شد تا سپاه مزدوران را پرداخت کند. شماره سکه‌ها از ۴۸۷۵۶۱ تا ۴۸۷۸۶۰ ثبت شد.”

بانک‌داری هخامنشی

۱. حواله‌های دولتی: ساتراپ‌ها می‌توانستند بدون انتقال فیزیکی طلا، پرداخت‌ها را انجام دهند
۲. وام‌های بدون بهره به کشاورزان در قحطی‌ها
۳. سیستم حسابرسی سه‌ساله توسط مأموران شاه (“چشم و گوش شاه”)

کشفیات جدید (۲۰۲۴):

در مصر، لوحی یونانی پیدا شده که توضیح می‌دهد چگونه یک بازرگان یونانی توانست با ارائه حواله هخامنشی، در شوش پول دریافت کند!

بانکداران بابلی و سیستم مالی یکپارچه هخامنشی

کشفیات اخیر در بابل نشان میدهد خانوادههای بانکدار بابلی مانند خاندان اگیبی نقش کلیدی در مدیریت مالی امپراتوری هخامنشی داشتند:

۱. شبکه بانکی خصوصی-دولتی

• حسابهای جاری: بازرگانان میتوانستند در بابل پول واریز کنند و در شوش یا سارد دریافت نمایند

• حوالههای بینالمللی: نمونههایی از پرداخت دستمزد سربازان یونانی در آناتولی از خزانه شوش یافت شده

• سیستم اعتبارسنجی: بازرگانان بر اساس سابقه مالی رتبهبندی میشدند

لوح بابلی از سال ۴۹۲ ق.م:
“مردوک-ناصیر از خاندان اگیبی به ازای ۳۰ کیلو نقره به اردشامه ساتراپ فنیقیه، تعهد داد در ازای دریافت ۳۵ کیلو پس از یک سال در صورتیکه برداشت خرمن خوب باشد”

۲. مالیاتستانی هوشمندانه

• مالیات نقدی (با سکه دریک): فقط از استانهای ثروتمند مانند لیدیا و بابل

• مالیات جنسی (محصولات): از مناطق کمپول مانند ماد و پارس

• معافیتهای استراتژیک: معابد و کانالهای آبیاری مالیات نمیپرداختند

کشف جدید (۲۰۲۳):

در تخت جمشید الواحی یافت شده که نشان میدهد حقوق زنان کارگر (حتی برای زایمان) دقیقاً محاسبه و پرداخت میشد:

• یک کارگر زن: ۱.۵ سیگل نقره در ماه

• یک قابله: ۵ سیگل نقره به ازای هر زایمان موفق

۳. بحران مالی داریوش سوم

آخرین پژوهشها نشان میدهد:

• کاهش ۴۰٪ ذخایر طلا در جنگ با اسکندر

• تورم افسارگسیخته در سالهای آخر حکومت

• کاهش وزن دریکها از ۸.۴۲ به ۸.۳۲ گرم

میراث ماندگار اقتصاد هخامنشی

سیستم مالی هخامنشیان تأثیری عمیق بر تمدن‌های پس از خود گذاشت که تا امروز نیز قابل ردیابی است:

۱. تأثیر بر امپراتوری‌های پسین

• سلوکیان: سیستم دریک را با نام “استاتر” ادامه دادند

• اشکانیان: مفهوم حواله‌های بانکی را حفظ کردند

• ساسانیان: نظام مالیاتی طبقه‌بندی شده را توسعه دادند

نکته جالب:
واژه فارسی “درم” (واحد پول) از همان ریشه “دریک” آمده و در زبان عربی نیز وارد شده است.

۲. ابداعاتی که هنوز کاربرد دارند

۱. چک‌های بانکی: نمونه‌های اولیه در الواح بابلی یافت شده
۲. اعتبار تجاری: سیستم رتبه‌بندی بازرگانان
۳. پول الکترونیک: مفهوم انتقال پول بدون جابجایی فیزیکی

کشف جدید در ۲۰۲۴:
باستان‌شناسان در ترکیه سکه‌های هخامنشی یافته‌اند که روی آنها علائم خاصی حک شده، گویی برای مبادلات غیرنقدی استفاده می‌شدند.

۳. درس‌هایی برای اقتصاد امروز

• اهمیت پول واحد در یک امپراتوری گسترده

• مزایای سیستم مالیات‌ستانی منعطف بر اساس شرایط مناطق

• خطرات تورم ناشی از جنگ‌های طولانی

منابع:

۱. کتاب “تاریخ اقتصادی ایران باستان” – شارپ
۲. مقاله “از دریک تا دلار” در مجله باستان‌شناسی مالی
۳. مستند “پول و قدرت در امپراتوری هخامنشی” – شبکه BBC