اعتقادنامه نیقیه

در حال حاضر دو اعتقادنامه به این نام خوانده مى شود که باید از یکدیگر بازشناخته شوند: الف. اعتقادنامه نیقیه به معناى دقیق کلمه که در سال ۳۲۵م از سوى شوراى شهر نیقیه منتشر شد و نزد اهل فن با علامت اختصارى «N» شناخته مى شود. این اعتقادنامه به منظور دفاع از ایمان ارتدوکس در برابر نظر آریوس (Arians) در شوراى نیقیه تنظیم گردید و دربردارنده کلمه«هم ذات» (homoouios)است. این اعتقادنامه در مقایسه با اعتقادنامه هاى شورایى بعدى، نسبتاً کوتاه است و با عبارت «و در روح القدس» پایان مى یابد. چهار حکمِ تکفیر علیه مکتب آریوس به آن ضمیمه شد که به عنوان بخش لازم و مکمّل متن اعتقادنامه تلقى شد. اعتقادنامه نیقیه احتمالا مبتنى بر اعتقادنامه تعمیدىِ (Baptisnal)اورشلیم بوده است، نه اعتقادنامه فیصریه در فلسطین، آن گونه که محققان متقدم به واسطه فهم غلط یک جمله از ایوسیبیوس (Eusebius) اهل فیصریه معتقد بودند. ب. در عرف عام «اعتقادنامه نیقیه» اغلب به معناى عبارت بسیار طولانى ترى است که این عنوان را در۳۹بند با خود دارد و به طور مترتب در آیین عشاىِ ربانىِ (Euchoristic)مسیحیان شرق و مسیحیان غرب مورد استفاده قرار مى گیرد. این اعتقادنامه هم چنین به عنوان «اعتقادنامه نیقیه ـ قسطنطین (Niceno – Costantinopolitain)شناخته مى شود و با علامت اختصارى «C» به آن اشاره مى شود. از جمله تفاوتهاى اعتقادنامه «C» با اعتقادنامه «N» عبارت است از: ۱. بخش دوم اعتقادنامه، درباره شخص مسیح، که طولانى تر است. ۲. عبارتِ «از ذات پدر» که به عنوان توضیحى براى تعبیر «هم ذات» در «N» آمده در «C» وجود ندارد. ۳. بخش سومِ اعتقادنامه حاوى بیان مفصلِ مقام و فعل روح القدس است و ۴. بعد از این مواردِ (سه گانه)، بیاناتى در باره جایگاه ایمان به کلیسا، غسل تعمید، رستاخیزِ مردگان و زندگى ابدى مى آید. همچنین این اعتقادنامه هیچ حکم تکفیرى ندارد. از زمان شوراى کالسدون (۴۵۱م)، این اعتقادنامه به عنوان اعتقادنامه شوراى قسطنطنیه (۳۸۱م) تلقى شده است، اما مراجعِ نخستین آن را با همان شورا که در تاریخ (۵۰ـ۴۴۹م) بوده، مرتبط مى دانند. افزون بر این، این اعتقادنامه در کتاب قدّیس اپیفانیوس (Epiphanius)به نام Ancoratusکه در سال ۳۷۴ نوشته شده، یافت مى شود. موجود بودنش در این کتاب مى تواند مدرک قاطع و تعیین کننده اى باشد بر این که این اعتقادنامه توسط آن شورا تنظیم و تهیه نشده بود، (البته) اگر دیدگاه آن در این رساله ثبت شده بود، اما دلایلى بر این ادعا که اعتقادنامه «N» نه اعتقادنامه «C» از اول در متن این کتاب قرار داشته وجود دارد. محتمل ترین فرضیه آن است که این اعتقادنامه، ]اگرچه [در شوراى قسطنطنیه تنظیم و تهیه شده است، به وسیله آن شورا در مشاوره هاى ناموفق اش با گروه پنیوماتوماچى(Pneumatomachi)حمایت مى شد. منشأ این اعتقادنامه نامشخص است، اما ممکن است که همین اعتقادنامه تعمیدىِ قسطنطنیه بوده باشد.

استفاده از آن در مراسم عشاى ربانى بعد از خواندن انجیل ظاهراً در انطاکیه در زمان پیتر نسّاج (۸۸ـ۴۷۶م) آغاز شد و به تدریج در ]کلیساى [غرب و شرق گسترش یافت. با این وجود این اعتقادنامه تا سال (۱۰۱۴م) در کلیساى رُم پذیرفته نشد. در اوایل قرون وسطى در کلیساى غرب عبارت «و پسر» (Filioque) به آن افزوده شد. ]در کلیساى شرق اعتقاد بر این بود که روح القدس از پدر صادر شده است، در کلیساى غرب اعتقاد بر این بود که روح القدس از پدر و پسر صادر شده است.[ در آیین رومى، استفاده از آن در عشاى ربانى (مراسم قداس) تنها به روزهاى یک شنبه و اعیاد بزرگ تر محدود مى شود و در شرق از این اعتقادنامه غالباً به عنوان اعتقادنامه تعمیدى استفاده مى شود. این اعتقادنامه در دوران جدید به عنوان یک اصل پیشنهادى براى وحدت مسیحیت کاملا موردپذیرش واقع شده است، به عنوان مثال در اصول چهارگانه لامبس (Lombeth Quadrilateral)در سال ۱۸۸۸ میلادى).

The Oxford Dictionary of the Christian Church.

شهاب الدین وحیدى