آرمان نجاتی

آتن، قرن پنجم پیش از میلاد. شهری پرشکوه در یونان باستان، زادگاه فلسفه، هنر، و سیاست. در همین جا بود که برای نخستین بار، شهروندان (citizens) نه‌تنها فرمان‌بردار قدرت، بلکه بازیگران اصلی قدرت شدند. در دموکراسی آتنی، مردان آزادِ شهر حق داشتند…

در قرن پنجم پیش از میلاد، در خیابان‌های پرغوغای آتن، اتفاقی افتاد که آینده‌ی تفکر بشر را برای همیشه تغییر داد. سه فیلسوف – که هر یک، استاد یا شاگرد دیگری بود – زنجیره‌ای از ایده‌ها را شکل دادند که هسته مرکزی اندیشه غربی را تا امروز می‌سازد.

رومی‌ها در طول قرن‌ها با نظام جمهوری‌خواهی‌شان به یکی از قدرتمندترین تمدن‌های جهان باستان تبدیل شده بودند. اما در سده اول پیش از میلاد، در میان بحران‌های داخلی، جنگ‌های داخلی خونین، و شخصیت‌هایی فراتر از زمان، نظام جمهوری دچار لرزش شد؛ و…

در جهانی که خاطره‌ها با زبان دهان به نسل بعد می‌رسیدند، خط، انقلابی بی‌سابقه بود. آنچه امروز «تاریخ» می‌نامیم، زمانی آغاز شد که بشر توانست اندیشه‌ها، قوانین، اسطوره‌ها، و حتی خرید و فروش گوسفندان را روی گل و سنگ ثبت کند.

در سال ۴۸۰ پیش از میلاد، در گردنه‌ای باریک میان کوه و دریا به‌نام ترموپیل (Thermopylae)، نبردی شکل گرفت که تا امروز در حافظه تاریخی غرب به‌عنوان نماد شجاعت، فداکاری، و مقاومت اقلیت در برابر اکثریت باقی مانده است. ماجرای ۳۰۰ اسپارتی به رهبری…

نامش با شکوه و قدرت در تاریخ طنین انداخته است؛ اسکندر، فرزند فیلیپ، شاگرد ارسطو، و فاتح بی‌رقیب مشرق‌زمین. در کمتر از سیزده سال، از مقدونیه تا سواحل سند پیش‌تاخت، امپراتوری‌های کهن را در هم کوبید و شهری به‌نام خود در قلب جهان ساخت. اما آیا…

هزاران سال پیش، در سرزمین میان‌رودان (بین‌النهرین)، جایی که رودهای دجله و فرات زندگی می‌آفریدند، مردمانی در حال ساختن یکی از نخستین تمدن‌های بزرگ تاریخ بودند. در این سرزمین، پادشاهی به نام حمورابی در سده‌ی هجدهم پیش از میلاد بر تخت نشست و…

در اواخر قرن ششم پیش از میلاد، امپراتوری بابل نو، که زمانی با شکوه دروازه ایشتار، معبد مردوک و باغ‌های معلقش جهان را خیره کرده بود، رو به افول گذاشت. شاهی به نام نبونید (Nabonidus)، که با عقاید مذهبی نامتعارف و تصمیم‌های بحث‌برانگیز خود…

برای مصریان باستان، مرگ نه نقطه پایان، بلکه آغازی بود برای سفری دشوار، اسرارآمیز و پر از آزمون. درک آن‌ها از زندگی پس از مرگ چنان پیچیده و نظام‌مند بود که آیین‌هایی خاص، متونی مقدس و حتی معماری تدفینی خود را بر اساس آن شکل دادند. در این…

در تاریخ کهن، کمتر زنی به اندازه‌ی کلئوپاترا هفتم چنین دوگانه‌ای از عشق و قدرت را در خود جمع کرده است. در روایات غربی، او اغلب به عنوان زنی اغواگر و معشوقه‌ی دو تن از نیرومندترین مردان روم — یولیوس سزار و مارک آنتونی — شناخته می‌شود. اما در…

در تاریخ هزارساله مصر باستان، نام فرعون‌های بسیاری با عظمت، قدرت و ساخت‌وسازهای بی‌نظیر گره خورده است؛ اما تنها یک نفر بود که جرئت کرد در دل این ساختار کهن، اساس باورهای دینی را زیر سؤال ببرد. نام او اخناتون بود — فرعونی از دودمان هجدهم که…

در دل بیابان‌های مصر، جایی‌که شن‌های روان حافظ هزاران سال سکوت‌اند، سه ساختار عظیم با ابهتی شگفت‌انگیز برافراشته‌اند: اهرام جیزه. این اهرام، به‌ویژه هرم بزرگ خوفو، قرن‌هاست که تخیل انسان را تسخیر کرده‌اند — نه‌فقط به‌خاطر عظمت فیزیکی‌شان،…

تخت جمشید، یا پارسه، نه‌فقط یکی از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی ایران است، بلکه آینه‌ای از تمدن، قدرت، و نگرش فلسفی شاهنشاهی هخامنشی به جهان پیرامون به شمار می‌رود. این بنای عظیم، در دل فلات ایران و در دامنه کوه رحمت ساخته شد، اما هدف آن فراتر…

در پهنه‌ی تاریخ کهن ایران، در دوران پیش از هخامنشیان، نامی پنهان در مه اسطوره‌ها و درخشنده در آیینه‌ی آیین، طنین‌انداز می‌شود: زرتشت. چهره‌ای که برخی او را نخستین پیامبر تاریخ می‌دانند، برخی او را یک مصلح دینی و برخی دیگر، سایه‌ای افسانه‌ای…

اگر زرتشت بنیان‌گذار اندیشه‌ای نو در دل اقوام ایرانی بود، هخامنشیان نخستین قدرت سیاسی‌ای بودند که این اندیشه را در ابعاد حکومتی به کار گرفتند. اما دین زرتشتی، همچون بسیاری از سنت‌های کهن، سیر پرفراز و نشیبی را طی کرد؛ از آموزه‌های ساده و…