مصائب و مشکلات سفر حج در قرون گذشته

دکتر علی مظاهری در کتابی تحت عنوان زندگی مسلمانان در قرون وسطی که در سالهای پیش از انقلاب توسط مرتضی راوندی به فارسی بازگردانده شده است،به موارد جالبی پیرامون مصائب حج در قرون گذشته اشاره کرده است،که بخشی از آن را در اینجا می آوریم.

سفرکه با تمام دشواریهای آن برای چادر نشینان و بومیان عربستان که با خصوصیات طبیعی آن منطقه آشنا و مانوس بودند چندان دشوار نبود،ولی برای کسانی که از مناطق دور دست راه مکه را در پیش گرفته بودد عبور ا صحرای عربستان و مواجه شدن با خطرات احتمالی گوناگون نظیر کمبود آب،گرمای شدید،حمله بومیان و غارتگران و معتصب بسیار ناکوار بود به همین مناسبت خلیفه بغدادی برای مبارزه با این مشکلات حاجیان را بطورد دسته جمعی روانه می کردند،یعنی در تاریخ معینی از سال تمام حاجیان  عالم اسلام که مقدم کاروان آنها سعدیان و خوارزمیان بودند آنگاه خراسانیان و عراقیان عجم فی المثل در بغداد گرد می آمدند و از آنجا همگان تحت حمایت خلیفه مانند یک واحد نظامی راه صحرای عربستان را پیش می گرفتند.

این سفر هفته های متوالی طول میکشید و و جاجیان از طول راه خسته و کوفته و فرسوده و از گرمی هوا و تشنگی رنجور و نالان می شدند.عده زیادی در بین راه تاب نمی آوردند و هلاک می شدند و به زحمت نیمی از این جمع کثیر و گروه انبوه به زاد و بوم خود باز می گشتند.آخرین خلیفه ای که طریق کعبه سپرد هارون الرشید بود.پس از وی هیچ یک از خلفا به این سفر رضا نداد و جان خود را به خطا نیفکند.بکله معمولا خلفا یکی از امرای وقت را مامور می کردد که خود را به مردم معرفی کد و بجای خلیفه حج بیت الله را به انجام برساند این شخص امیر الحجاج نامیده میشد.

قرمطیها که که یک جمعیت انقلابی بودند در ۸۹۹ یک جمهوری مذهبی در لحسا در منطقه غربی خلیج فارس به وجود آرده بودند و با این اقدام بیش از پیش به نامنی این مناطق افزودند.این غارتگران صحرایی با بیرحمی تمام مسلمانان را به خاک هلاک می افکندند.سرانجام حکومت بغداد برای آنکه کاروان های زیارتی به راحتی عبور کنند حاضر شد به عنوان حق العبور ر بار مبلغی که به صدها هزار سکه طلا بالغ می شد به حکومت غرمطی بپردازد.

در پیشاپیش کاروان امیر الحجاج یا نماینده خلیفه در حالی که سور بود به پیش می راد و عده ای سواره نظام از او مراقبت می کردند و خیل عظیم زوار چو سپاهی به دنبا او روان بودد در این راه فئودال های بزرگ بازرگانان ثروتمند  بانوان اشراف منش در تخت روانهای زیبایی که به وسیله شتر مهاری حمل میشد نشسته بودند و عده ای غلم و چهارپا بار و بنه آنها را حمل می کردند.ای زوار غنی و پلدار گاه مخارج عظیمی را بر عهده می کردند آنها با خوابیدن و خورد و مطالعه و شطرج بازی ایام این سفر دشوار را سپری می کردند.

در سال ۱۰۱۱ میلادی در طی راه مکه یک لیوان آب دویست سکه نقره قیمت داشت در سال ۱۰۱۲ قرامط با خراب کردن آب انبارها و پر کرد چاهها موجب هلاک ۱۵ هزار مسلمان شدند در سال ۱۰۱۴ بیست هزار تن از زائران از تشنگی جان سپردند و فقط شش هزار نفر از مرگ قطئی رهایی یافتند.در سال ۹۶۰ زائرینی که از مصر آمده بودند در دره یک وادی فرود آمدند که ناگهان سیلی به راه افتاد و تمام کسانی را که در مسیر سکنی گزیده بودند با خود برد و به این ترتیب زائران بیت الحرام قبل از اینکه به خود آیند از بحر احمر سر آوردند.

در منزلهای بین راه معمولا بومیان که از روز عبور کاروان باخبر بودند بازار های کوچکی ترتیب می دادند ودر آنجا گوسفند خرما کره عسل و پنیر و حتی میوه های زودرس را از مناطق دور می آوردند و با قیمت گرانی در دسترس مشتریان قرار می دادند.چله زمستا آنها انگور و طالبی و خیار به مسافرین عرضه می کردند.

پس از روزهای متمادی راه پیمایی در بیابانهای بی آب و علف سرانجام مسافرین با شور و شوق بسیار بشهر مقدس مذهبی می رسیدند ولی چون اقامت چنین جمعیتی در شهر ممکن نبود ناچار زوار در خارج از شهر سکنی می گزیدند.هزاران چادر برای سکونت زائرین افراشته می شد.

• کلیه متون بالا از کتاب زندگی مسلمانان در قرون وسطی نوشته دکتر علی مظاهری و ترجمه مرتضی راوندی اخذ شده است.