قرآن بیرمنگام، قدیمی‌ترین قرآن در جهان

به گزارش سایت «the oldest.org» در مورد معرفی هفت نسخه کهن قرآن کریم: تاریخچه قرآن به حدود سال ۶۱۰ بعد از میلاد می‌رسد، زمانی که کلمات قرآن برای اولین بار بر پیامبر اسلام محمد(ص) نازل شد. بر اساس روایات اسلامی، پیامبر اسلام حدود سال ۶۳۲ بعد از میلاد درگذشت. پس از درگذشت حضرت محمد(ص) تعالیم او به صورت شفاهی منتقل شد تا اینکه عثمان بن عفان سومین خلیفه دستور داد تا متون رسمی قرآن در حدود سال ۶۵۱ پس از میلاد تهیه شود. قدیمی‌ترین مدخل‌های این فهرست به همین زمان بازمی‌گردد و احتمالاً بخشی از قرآن‌های عثمان است.

قرآن منسوب به حضرت علی(ع)

و اما یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین مصاحف خطی جهان، قرآن منسوب به حضرت علی(ع) است که به عنوان یکی از ارزشمندترین گنجینه های متعلق به آستان قدس رضوی است.  این مصحف در سال ۱۰۰۹ هجری قمری و توسط شاه عباس صفوی وقف حرم مطهر رضوی شد و وقفنامه آن توسط شیخ بهایی در برگ اول نسخه کتابت شده است. با مقایسه این مصحف با سایر مصاحف کهن دنیا می‌توان گفت قرآن شماره یک، نسخه کامل و منحصر به فردی است. این قرآن بسیار ارزشمند دارای ویژگی متعددی است که نمایانگر قرائات، رسم‌الخط، شمارش آیات، اسما سور و ترتیب مصحف است که از سوره حمد آغاز شده و به سوره ناس ختم می‌شود.

نکته حائز اهمیت اینکه برخی از نام‌های سوره‌ها در قرآن شماره یک با آنچه امروز متداول است، اختلاف دارد. همچنین عدد فواصل آیات در ابتدای سوره‌های این مصحف با رنگ قرمز مشخص شده است. در این مصحف از تقسیمات رایج امروزی مانند اجزا سی‌گانه و احزاب شصت‌گانه چیزی مشاهده نمی‌شود و تنها اصطلاح به کار رفته در آن «سُبع» است که در آن مصحف به ۷ بخش تقسیم شده که این تقسیمات موافق تقسیماتی است که سخاوی در کتاب خود نقل کرده است.

جنس این مصحف شریف منسوب به امام علی(ع) به قول مشهور از پوست آهو است که البته در اقوال مختلف به پوست گاو و گوسفند نیز اشاره شده است. این اثر در ابعاد ۲۰ در ۲۶ و ۲۵ در ۳۲ است و میزان نقص آن به ۲.۹۴ درصد می‌رسد که در امضای آخر نسخه (کتبه علی بن ابی طالب) است و جنس ورق، مرکب و خط نیز نشان دهنده قدمت این اثر نفیس است.

محل نگهداری قرآن منسوب به حضرت علی

در این مصحف شریف، آیات «بسم الله الرحمن الرحیم» با رسم الخط قرآن شماره شش و بقیه آیات با رسم الخط قرآن شماره یک کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگارش شده است. این مصحف دارای این ویژگی است که در عین قدمت، به خوبی نگهداری و در زمان شاه عباس صفوی، وقف آستان قدس رضوی شده است. این مصحف از آن تاریخ به بعد در کتابخانه آستان نگهداری و ابتدای آن به دست‌‌خط شیخ بهایی نوشته شده است که این نسخه کامل امروز در اختیار ما قرار دارد. مُصحَف علی به نسخه‌ای از قرآن گفته‌می‌شود که به کوشش علی بن ابی‌طالب گردآوری شده‌ است. علی (ع) یکی از اولین گردآورندگان قرآن بود و سوره‌های قرآن را به ترتیب تاریخ نزول چیده‌ بود.

در ادامه تصویر هفت قرآن کهن با ترتیب زمانی جدید به قدیم و با توضیحات سال  و محل نگارش و نوع خط به کار رفته در نوشتار کتاب مقدس مسلمانان را به روایت سایت انگلیسی زبان «قدیم‌ترین» که در حوزه آثار و مکتوبات کهن مطلب منتشر می‌کند، ملاحظه خواهید کرد:

شماره ۷. قرآن آبی

سال نگارش: اواخر قرن ۹ تا اوایل قرن ۱۰
زبان: عربی
نوع خط: کوفی

  مکان فعلی: بیشتر آن در مؤسسه ملی هنر و باستان شناسی موزه ملی باردو در تونس، واقع شده است. ۶۷ برگه در موزه تمدن و هنر اسلامی در رقاده، تونس. ۱ برگه در موزه هنر شهر لس آنجلس در کالیفرنیا، ایالات متحده و برگه‌های دیگر در سراسر جهان در موزه‌های مختلف پراکنده شده‌اند.

قرآن آبی یکی از معروف‌ترین و زیباترین قرآن‌های باستانی جهان است. قدمت این نسخه خطی بین اواخر قرن نهم تا اوایل قرن دهم است. قدمت آن به سال ۱۰۲۰ میلادی می‌رسد. اعتقاد بر این است که قرآن آبی برای مسجد بزرگ قیروان در تونس ساخته شده است.

صفحات با جوهر طلایی بر روی پوسته رنگی با نیلی نوشته شده است که رنگ آبی مشخصی به آن بخشیده است. نوشتن قرآن با طلا بر روی جلد آبی به احتمال زیاد تحت تأثیر اسناد رسمی دقیق نوشته شده توسط امپراتوری بیزانس مسیحی بوده است.

در حالی که بسیاری از بخش‌های قرآن آبی توسط مؤسسات مختلف نگهداری می‌شود، در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ برگه‌های آن در رویدادهای حراج آثار هنری به فروش رسید و طبق گزارش‌ها، یک برگ به قیمت بیش از ۸۰۰ هزار دلار فروخته شد.

شماره ۶. قرآن کوفی سمرقند (قرآن عثمان)

سال نگارش: حدود ۷۶۵ پس از میلاد – ۸۵۵ پس از میلاد
زبان: عربی
نوع خط: کوفی
مکان فعلی: کتابخانه هاست امام، تاشکند، ازبکستان

برای چندین سال، قبل از تحقیقات انجام شده در چند دهه اخیر، تصور می‌شد که قرآن کوفی سمرقند قدیمی‌ترین نسخه قرآن موجود باشد. تاریخ نگارش نسخه خطی به طور گسترده‌ای بین ۵۹۵ تا ۸۵۵ بعد از میلاد متفاوت است. با این حال، اکثر محققان موافقند که به احتمال زیاد در قرن هشتم یا نهم نوشته شده است.

این نسخه خطی مورد احترام جامعه مسلمانان است زیرا اعتقاد بر این است که بخشی از یک گروه قرآن است که توسط خلیفه سوم عثمان در سال ۶۵۱ پس از میلاد سفارش داده شده است. عثمان ۱۹ سال پس از رحلت حضرت محمد (ص) می‌خواست یک نسخه استاندارد از قرآن تهیه کند. این باور توسط تحقیقاتی که نشان می‌دهد نسخه خطی مدت‌ها پس از قرن هفتم آمده است، به چالش کشیده شده است.

شماره ۵. نسخه خطی توپکاپی

سال نگارش: اوایل تا اواسط قرن هشتم
زبان: عربی
نوع خط: کوفی
مکان فعلی: موزه کاخ توپکاپی، استانبول، ترکیه

مانند قرآن کوفی سمرقند، نسخه خطی توپکاپی اغلب به عنوان قدیمی‌ترین قرآن برای سالیان متمادی عنوان می‌شد. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که نسخه خطی توپکاپی حداقل یک قرن جوانتر از قدیمی‌ترین قرآن موجود است.

نسخه خطی توپکاپی حدوداً مربوط به اوایل تا اواسط قرن هشتم میلادی است و متن تقریباً کاملی از قرآن است. از این نظر، به احتمال زیاد، قدیمی‌ترین قرآن تقریباً کامل موجود است.

همچنین مانند قرآن سمرقند، اعتقاد بر این است که نسخه خطی توپکاپی یک قرآن اصلی است که توسط خلیفه سوم عثمان در سال ۶۵۱ سفارش داده شده است. تحقیقات نشان داده که این درست نیست و این نسخه خطی بیش از یک قرن از قرآن‌های عثمان جوانتر است.

شماره ۴. قرآن «کودکس پاریزینو ـ پتروپولیتانوس»(Codex Parisino-Petropolitanus)

سال نگارش: ج. اواخر قرن هفتم تا اوایل قرن هشتم
زبان: عربی
نوع خط: حجازی
مکان فعلی: ۷۰ برگه در کتابخانه ملی فرانسه، «بیبلیوتِک ناسیونال دو فغانس»(Bibliothèque Nationale de France)، پاریس، ۲۶ برگه در کتابخانه ملی روسیه در سن پترزبورگ، روسیه، ۱ برگه در کتابخانه واتیکان و ۱ برگ در مجموعه خلیلی در لندن قرار دارد.

این نسخه خطی با چند قطعه قرآن در مسجد عمرو در فسطاط مصر پیدا شد. در طول سفر ناپلئون در اواخر قرن هجدهم، محقق فرانسوی ژان ژوزف مارسل چندین برگه را خرید و ژان لوئیس آسلین دو شرویل چند سال بعد چند صفحه دیگر خرید.

تحقیقات انجام شده توسط یاسین داتون نشان می‌دهد که این نسخه ممکن است در سوریه نوشته شده باشد، همانطور که در قرائت (قرائت ها/تلاوت های) ابن عامر دمشقی، سوریه نوشته شده است. امروزه بخش‌هایی از نسخه خطی در چهار مؤسسه مختلف نگهداری می‌شود: کتابخانه ملی فرانسه، کتابخانه ملی روسیه، کتابخانه واتیکان، و مجموعه خلیلی در لندن.

شماره ۳. نسخه خطی صنعا

سال تألیف: حدود ۶۷۱ پس از میلاد
زبان: عربی
نوع خط: حجازی
مکان فعلی: مسجد بزرگ صنعا، یمن

تا همین اواخر اعتقاد بر این بود که نسخه خطی صنعا قدیمی‌ترین قطعه قرآن موجود است. این نسخه خطی برای اولین بار در سال ۱۹۷۲ در جریان بازسازی مسجد بزرگ صنعا در یمن کشف شد. کارگران ساختمانی انبار بزرگی از نسخ خطی و کاغذهای قرآنی و غیرقرآنی را کشف کردند که به خوبی نگهداری نشده بود و به شدت آسیب دیده بود.

این نسخه خطی در سال ۱۹۸۱ به عنوان بخشی از قرآن شناسایی شد و از آن زمان، اداره آثار باستانی یمن – با کمک دانشگاه‌های خارجی – برای بازسازی و مرمّت بخش‌های آن تلاش کرده است. تاریخ آن با استفاده از رادیوکربن بین سالهای ۶۳۲ تا ۶۷۱ پس از میلاد تعیین شده و تاریخ این نسخه خطی با دقت ۹۹ درصد به سال ۶۷۱ پس از میلاد برمی‌گردد.

شماره ۲. (بخشی از) قرآن توبینگن

سال نگارش: ۶۴۹ تا ۶۷۵ پس از میلاد
زبان: عربی
نوع خط: حجازی
مکان فعلی: دانشگاه توبینگن، توبینگن، آلمان

بخشی از قرآن از دانشگاه توبینگن آلمان مربوط به دوره‌ای بین ۶۴۹ تا ۶۷۵ بعد از میلاد است. این تاریخ به این معنی است که نسخه خطی حدود ۲۰ تا ۴۰ سال پس از رحلت حضرت محمد (ص) نوشته شده است. تکه‌های دست‌نوشته در آزمایشگاهی در زوریخ با استفاده از رادیوکربن مدرن C14 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با احتمال آماری ۹۵.۴ درصد تاریخ‌گذاری شد.

این نسخه خطی از قرن نوزدهم زمانی که اولین کنسول پروس در دمشق، یوهان گوتفرید وتسشتاین، چندین نسخه خطی باستانی عربی را به دست آورد، در اختیار دانشگاه بوده است. تحقیق در مورد سن قطعه به عنوان بخشی از پروژه‌ای انجام شد که توسط انجمن تحقیقات آلمان (DGF) و موسسه مربوطه فرانسوی «آژانس ملی تحقیقات»: «اَژانس نَسیونَل دو لَه غشغشه»(Agence National de la recherché (ANR)) تامین مالی شد.

شماره ۱. نسخه خطی قرآن بیرمنگام

سال نگارش: حدود ۵۶۸ پس از میلاد – ۶۴۵ پس از میلاد
زبان: عربی
نوع خط: حجازی
مکان فعلی: دانشگاه بیرمنگام، بیرمنگام، انگلستان

در حال حاضر اعتقاد بر این است که نسخه خطی قرآن بیرمنگام قدیمی‌ترین قرآن در جهان است. این نسخه خطی از دو برگ پوست تشکیل شده است که تکه‌ای از نسخه خطی قرآنی اولیه بین سال‌های ۵۶۸ تا ۶۴۵ میلادی است. محققان دانشگاه بیرمنگام در انگلستان تاریخ این پوست را با رادیوکربن مدرن C14 با دقت ۹۵.۴ درصد تعیین کردند.

این بدان معناست که این نسخه خطی آیات قرآن احتمالا اندکی پس از درگذشت پیامبر نوشته شده باشد، زیرا تصور می‌شود که او بین سال های ۵۷۰ تا ۶۳۲ پس از میلاد می‌زیسته است. نسخه خطی شامل متنی از سوره‌های (فصل) ۱۸ تا ۲۰ است و به خط عربی حجازی نوشته شده است.