معرفی:

تلفیق طبیعت و تاریخ یکی از زیباترین تلفیق هایی است که ممکن است در کشوری وجود داشته باشد. این گونه جاذبه ها در ایران کم نیستند و یکی از آن ها قلعه رودخان است که در شهر فومن در استان گیلان واقع شده است. بدون شک قلعه رودخان از زیباترین و سرسبز ترین بناهای کشور ایران است. درمسیر این قلعه، جنگلی بسیار سرسبز وجود دارد که در طی گذراندن پیچ های متعدد آن را مشاهده می کنید. برای رسیدن به این قلعه باید هزار پله را پشت سر بگذارید تا به قلعه  اصلی برسید. در طول مسیر غذاهای محلی زیادی را می بینید که می توانید از آن خرید کنید. اگر چه در طول مسیر رسیدن به قلعه زیبایی های بسیاری را می بینید اما جاذبه ی اصلی در خود قلعه است که مطمئنا با دیدن آن شگفت زده خواهید شد.

دکتر منوچهر ستوده در کتاب آستارا تا استر آباد از این قلعه به عنوان یکی از عجایب هفت گانه ی گیلان یاد می کند. در بخشی از این کتاب آمده است؛

«من تاکنون دژی به عظمت و استحکام قلعه رودخان ندیده ام. تنها دژی که می تواند برابر همان قلعه باشد، قلعه اصطخر فارس است. دژهای خراسان و الموت رودبار و طارم زنجان در مقابل این دژ، بسیار کوچک و ناچیزند و شاید مساحت ۱۰ یا ۱۲ دژ، مساوی اراضی قلعه رودخان باشد.».

دلیل نام گذاری:

نام محلی این قلعه، قلعه رخون است. دلیل این نام گذاری نیز این بوده است که این قلعه در کنار رودخانه ای به نام رخون بنا شده است. نام های دیگر این قلعه، قلعه هزارپله، حسامی، سکسار، سگسار و سگسال می باشد. عنوان هزار پله به دلیل وجود هزار له در طول مسیر رسیدن به این قلعه می باشد. عنوان قلعه حسامی نیز به این دلیل است که حسام الدین دباج اسحقی آن را مرمت نموده است.

معرفی اجزای قلعه:

دروازه شرقی:

با ورود به حیاط این قلعه، از ورودى اصلى و چرخش به سمت چپ، بنایى معروف به دروازه ى شرقى واقع است که شامل یک هشتى و دو برج عظیم و غول آسا است. در این هشتى، یک واحد  وجود دارد که فاقد پنجره و تاریک است. در طبقه بالاى این دروازه، وارد یک واحد عجیب و استثنایى و فوق العاده زیبا مى شویم. معمارى این واحد در سرتاسر قلعه خارق العاده است. در واقع ترکیبى از یک اتاق و یک برج دیده بانى است. طاق نماى بزرگى که در حد فاصل دو بخش این واحد احداث شده در سرتاسر دژ یک پدیده ى استثنایى و یادآور طاق هاى عظیم معمارى “سلجوقى” در “مسجد جامع اصفهان” است.

آب انبار و سردخانه:

آب انبار این قلعه در پایین ترین سطح دژ قرار داد. امروزه این آب انبار مورد استفاده می باشد و در پاییز و زمستان بسیار سرد می باشد. ظاهرا آب رودخانه ى مشرف به دژ را به وسیله “تنبوشه به داخل مى کشاندند، اما امروزه، با لوله هاى پلی اتیلن آب را ابتدا در یک مخزن و سپس به داخل حوض آب انبار هدایت می کنند.

بنای معروف به شاه نشین:

در انتهای بخش غربى دژ، بناى معروف به «شاه نشین» در بلندترین نقطه ى سرتاسر دژ واقع شده است و در پشت آن دره اى عمیق و ترسناک وجود دارد. امروزه، با وجود این که ساختمان تقریبا از بین رفته، هم چنان در دوطبقه پابرجاست. نگهبانان قلعه می گویند، که بناى معروف به شاه نشین سه طبقه بوده و بر اثر زلزله ی خرداد   ۶۹ گیلان، طبقه ى سوم آن فرو ریخته است.با این حال، طبقه ى دوم بلندترین نقطه این بنا و حتى بلندترین نقطه ى سرتاسر دژ، شامل یک تراس وسیع و یک تک واحدى است.

تاریخچه:

برخی از نویسندگان این قلعه را مربوط به دوره ی ساسانیان و در زمان حمله ی اعراب به ایران می دانند. حال آنکه تجدید بنای این قلعه در دوره ی سلجوقیان بوده است. این قلعه یکی از پایگاه های مبارزاتی اسماعیلیان الموت بوده است.

قلعه رود خان در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری به دستور شخص سلطان حسام الدین امیره دباج بن امیر علاءالدین اسحق (امیره دوباج فومنی)  تجدید بنا شده است. هدف او از بازسازی این بنا استفاده از قلعه در مبارزات خود بود. قلعه رود خان ترکیب جالب هوشمندی در معماری، ساختار مقاومت و ویژگی های استراتژیکی و دفاعی است. این اثر در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ با شماره ۳/۱۵۴۹ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

اما همانطور که گفتیم هدف اصلی ایجاد این بنا بحث دفاعی و نظامی بوده است. بخش نظامی در بخش شرقی قلعه قرار دارد. در این قسمت دروازه ورودی، زندان، محل اسکان افسران ارشد و تعدادی واحدهای مسکونی وجود دارد. یک ساختمان دوطبقه بسیار زیبا که محلی دل‌انگیز است در انتهای شمال شرقی قلعه وجود دارد. قبلاً چشمه آبی که منبع اصلی آب قلعه بوده در حیاط قلعه به چشم می‌خورد و می‌گویند که این آب را از ییلاق زردخونی آورده‌اند. این چشمه که پس از زلزله سال ۱۳۶۹ گیلان خشک شد چند سال بعد توسط میراث فرهنگی گیلان احیا شده است.

معماری قلعه:

چیزی که در معماری این قلعه بیش از بیش به چشم می خورد کاربرد طاق‌های جناغی و انواع مختلف آن و طرح‌های آجرکاری و سنگ چینی است. کوهی بلند در ضلع جنوبی قلعه رودخان است که در دل آن غاری دیده می‌شود که به گفته اهالی محل، سربازها در آن نگهبانی می‌دادند و در صورت مشاهده حمله از آن محل به ساکنان قلعه علامت می‌دادند. دهانه این غار به عرض سه و ارتفاع چهار متر است و عمق آن به ۱۵متر می‌رسد. نام این قلعه در ابتدا دژ رودگان بوده و از آنجا که این قلعه تاریخی و باستانی در کنار رودخانه‌ای ساخته شده، به قلعه رودخان معروف شد.  معمارى قلعه با حداکثر استفاده از عوارض زمین و هم در جزییات ساختمان هاى آن، بسیار زیبا و دیدنى است.

کشف قلعه رود خان حدود ۲۰۰ سال پیش:

در سال ۱۸۳۰ آلکساندر شودزکو لهستانی که برای یک پژوهش به گیلان آمده بود برای نخستین بار این قلعه را دید و مشاهدات خود را ثبت نمود. نوشته های او در مورد قلعه رودخان بدین گونه است:

«دژی است بر بالای کوهی در قسمت علیای رودخانه ای به همین نام، بام آن سنگی است و طرفین ورودی دارای دو برج دفاعی مستحکم است و بر کتیبه سردر ورودی آن حک شده است که این قلعه برای نخستین بار در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین امیردباج بن امیر علاءالدین اسحق تجدید بنا شده است.»

پس از گذشت سالها محققان دیگری در سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ فعالیتهای پژوهشی خود را در این منطقه ادامه دادند.

در جریان این تحقیقات ها مواردی نیز به دست آمد که عبارتند از:

سفال های دست ساز و چرخ ساز در دونوع لعابدار و بدون لعاب ، چندین نوع کاشی شامل کاشی های مثلثی با لعاب یک دست قهوه ای سوخته، کاشی های شش گوش بزرگ به رنگ فیروزه ای، کاشی های تزیینی با لعاب آبی و نقش گل های سفید شاه عباسی که متعلق به دوره صفویه است.