معرفی قلعه تاریخی کرشاهی اصفهان

معرفی

اگر علاقه مند به بازدید آثار و بناهای تاریخی هستید، پیشنهاد ما به شما قلعه کرشاهی است. این قلعه که با هدف نظامی ساخته شده بود، از جمله‌ی مستحکم ترین و کامل ترین بناهای تاریخی است. از لحاظ جغرافیایی این بنا در شهرستان بادرود و شمال شهر ابوزیدآباد واقع در جنوب کویر بندریگ، و در نزدیکی ارتفاعات کوه یخ آب در استان اصفهان قرار دارد. چنین به نظر می‌آید که واژه کرشاهی از کاریزشاهی گرفته شده باشد . این بنای مهم تاریخی توانست در طی جنگ ها به خوبی در برابر مغول ها ایستادگی کرده و سد مهمی در برابر ایشان باشد. این قلعه ۴۰۰۰ متر مساحت دارد و شالوده آن پیش از اسلام ساخته شده بود. بارزترین ویژگی این قلعه خاصیت آب‌زایی زمین اطراف آن است.

 

تاریخچه قلعه کرشاهی در کتاب تاریخ ابروز

اطلاع دقیقی از وجه تسمیه «کرشاهی» در دست نیست. هرچند گمانه زنی‌هایی وجود دارد، از جمله اینکه گفته می‌شود: «کرشاهی» همان «کاریز شاهی» است یعنی قناتی که منسوب به شاه می‌باشد. شاید بتوان از طرفی حسب وجود مزرعه و قنات که موجبات کشت و زرع را فراهم آورده‌است و نیز سخن گفتن اهالی کرشاهی به زبان راژی، کرشاهی را همان کَردویِ شاه قلمداد نمود. قلعه کرشاهی در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرقی شهر ابوزیدآباد در موقعیت جغرافیایی ۳۳٫۵۵ درجه شمالی و ۵۲٫۰۶ درجه شرقی، واقع در جنوب بند ریگ، و در نزدیکی ارتفاعات یخاب ابوزیدآباد قرار دارد. این قلعهٔ تدافعی در حوزهٔ استحفاظی بخش کویرات (شهر ابوزیدآباد) شهرستان آران و بیدگل قرار دارد.

در قباله‌های بیع و صلح که بین ساکنان کرشاهی منعقد می‌گردیده‌است حدود چهارگانه مزرعه کرشاهی این گونه بیان گردیده‌است: «مزرعه مزبوره محدود است به حدود اربعه حدّی بمزرعه بژیه و حدّی بمزرعه خانی آباد و حدی به سیّدآباد و حدّی به چاه لطیف»

به استناد محققان و کارشناسان بعد از ارگ بم، این قلعه با قدمتی پیش از اسلام دومین بنای خشتی ایران محسوب می‌گردد. سرپرست اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل در گفتگو با خبرگزاری فارس اذعان داشته‌است که قدمت تاریخی قلعه کرشاهی و شالوده اولیه این قلعه به پیش از اسلام بازمی‌گردد. قلعه تدافعی کرشاهی از جهت سازماندهی و انسجام فضایی، یکی از کامل‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه‌های محدوده آران و بیدگل و شهرهای اطراف آن محسوب می‌شود.

واژه کرشاهی از کاریزشاهی گرفته شده‌است. حیاط بزرگ میانی قلعه که در میان آن، انبار حوض بزرگی وجود دارد و اتاق‌های شاه‌نشین زمستانی و تابستانی، انبار، اصطبل‌های طویل و بزرگ و برج‌های ستبر و بلند را جانمایی کرده با ترکیب و در هم‌گسیختگی فضاهای مختلف، طراحی منحصر به فرد این قلعه را به رخ می‌کشاند.

این قلعه در زمان حمله مغول به عنوان پایگاهی برای مبارزه، به خوبی توانسته در جنگی نابرابر مقابل یورش وحشیانه دشمن مقاومت کند. قلعه کرشاهی در دوره‌های مختلف از جمله در زمان حمله مغول بازسازی شده تا جلوی پیشروی دشمن که ازاره کویر قصد حمله به نواحی مرکزی ایران را داشته‌است گرفته شود.

از آن زمان به بعد قلعه کرشاهی بارها مورد استفاده حاکمان و راهزنان و حتی شورشیان قرار گرفته و آخرین بار توسط نایب حسین کاشی، از شورشیان اواخر دوره قاجار بازسازی شده و هنوز هم آثار گلوله‌های توپ به جا مانده از درگیری نیروهای دولتی و شورشیان بر دیوارهای قلعه نمایان است. دور تا دور قلعه را دو ردیف دیواره چینه‌ای بلند و ستبر احاطه شده که در میان آن خندقی عمیق طراحی شده به‌طوری‌که دهنه پنج متری آن بزرگترین سد در برابر هجوم دشمنان به درون قلعه محسوب می‌شده‌است.

دژی مستحکم در برابر مغولان

کرشاهی را می توان یکی از بناهای بازمانده از عهد مغول به حساب آورد که شاهد رشادت کویرنشینان در برابر هجوم لشگریان مغول بوده است. سربازانی که در زمان یورش مغولان با آن ها می جنگیدند پس از جنگ طولانی و رشادت های فراوان به داخل قلعه می روند تا جنگ را از آنجا ادامه دهند .

مغول ها با این فکر که جنگجویان ایرانی پس از چند روز مقاومت و اتمام آب و غذا تسلیم می شوند ، دست به محاصره قلعه می زنند . اما دژ دفاعی کرشاهی با هوش و ذکاوت معماران ایرانی دقیقا در جایی از کویر بنا شده است که از سطح زمین کمترین فاصله را با سفره های آب زیر زمینی دارد . گفته می شود در آن زمان جنگجویان پس از حفر کمتر از ۵ متر به آب رسیده اند . سپس پس از گذشت چندین روز از طریق تونل هایی که به خارج از قلعه حفر شده بود به دشمن شبیخون زده و مغولان را از پای در می آورند.

این قلعه پس از حمله مغولان بازسازی شده تا به عنوان دژی مستحکم برای مقابله با نفوذ دشمن از راه کویر استفاده شود . به خاطر استحکامات ، این قلعه در طول تاریخ بارها از سوی حاکمان و راهزنان مورد استفاده قرار گرفته است.

معماری منحصر به فرد

قلعه کرشاهی دارای معماری کاملا تدافعی و به همراه دیوارهای دفاعی دارای مساحتی بالغ بر ۸۰۰۰ متر مربع است . در ساخت آن از خاک شن دار دامنه کوه های اطراف استفاده شده است و هیچ نوع تزئینی به جز رج چینی خشتی برج و باروها در آن یافت نمی شود. بنای آن به شکل مربع  و طول هر ضلع آن حدود ۲۱۰ متر است. ورودی و خروجی قلعه در قسمت جنوب آن است اما گریزگاهی نیز در قسمت شمالی آن وجود دارد. در قسمت ورودی یک هشتی با ۴ اتاق زمستانی قرار دارد. همچنین ۱۰ اتاق تابستانی نیز در بنا مشاهده می شود. مساحت هر یک از اتاق ها ۱۰ متر مربع است و مجموعا با اتاق های غلامان ۱۷ اتاق در قلعه کرشاهی وجود دارد.

دورتا دور قلعه ، دو دیوار محکم با فاصله ی ۵ متر از یکدیگر قرار دارد که حد فاصل آن ها  خندقی نسبتا عمیق حفر شده است تا در هنگام هجوم دشمن و عبور از دیوار اول ،خندق پر از آب شده و مانعی برای پیشروی آنها به داخل قلعه شود. در دور تا دور خندق در فاصله ی هر ۱۰  متر یک برجک وجود دارد که محل استقرار تیراندازها بوده است.

مسیر دسترسی به قلعه کرشاهی

پس از عبور از شهر ابوزیدآباد از توابع شهرستان آران و بیدگل، به روستایی به نام قاسم‌آباد می‌رسید که پس از ورود به روستا و گذر از آن، راه خاکی به سمت شمال وجود دارد که پس از طی مسافت ۳۰ کیلومتر به قلعه کرشاهی می‌رسد.

مسیر دوم مسیرشهرستان آران و بیدگل به قلعه مرنجاب به سمت سفیدآب پس از عبور از تپه ماهورها به یک بستر رودخانه می‌رسید که در صورت ورود به آن و گذر از حاشیه غربی کوه‌های یخاب به این قلعه می‌رسید.

مسیر سوم مسیر محیط بانی سفیدآب به قله کرشاهی است.

دو مسیر اخیر فقط با خودروهای شاسی بلند قابل تردد است.

ویدئوی معرفی قلعه کرشاهی

منابع

• قلعه کرشاهی- متین آباد
• قلعه کرشاهی- ویکی‌پدیا
• قلعه کرشاهی اصفهان | نگین خشتی کویر- کارناوال
• قلعه کرشاهی- جهان ایران
• قلعه کرشاهی- ایران دیزرت