دودکش جن و قلعه ی بهستان در ماهنشان
تعریف
در جغرافیا به ستونی از رسوبات آبرفتی که در زیر تخته‌سنگی قرار گرفته‌است و اطراف آن بر اثر عمل فرسایش از بین رفته است دودکش جن گفته می‌شود. در اصطلاح زمین‌شناسی به پدیده طبیعی دود کش جن «هودو» می گویند، هودو در واقع سنگی شبیه قارچ است که در اثر فرسایش شکلی شبیه مناره بلند و نازک پیدا کرده و سنگ دیگری روی آن قرار گرفته است.
دودکشهای جن، کوه‌سرها یا مناره‌های سنگی نازک و بلندی هستند که از زیر یک حوضچه خشک و بایر یا زمین سنگلاخ و بدبوم بیرون آمده‌اند. این دودکشهای زمین‌شناختی که ممکن است از ۱/۵ تا ۴۵ متر بلندا داشته باشند، معمولاً دربردارنده سنگ‌های نرم هستند که بر روی آن سنگ‌های سخت‌تر و کمترفرسوده‌ای قرار گرفته که این خود آنها را در برابر عناصر فرساینده نگهداری می‌کند. این پدیده عموماً در سنگ‌های رسوبی یا سنگ‌های آتشفشانی دیده می‌شود.
برای دیدن دودکش جن باید به ۲۰ کیلومتری شهر ماهنشان و ۱۲۰ کیلومتری زنجان بروید. ماهنشان چند هزار سال پیش محل حکمرانی قوم مادها بوده است. این شهر آثار و بناهای تاریخی و مذهبی زیادی دارد. در آنجا ستونی بلند از جنس خاک رس را می بینید که در اثر فرسایشی طولانی مدت به وجود آمده و تخته سنگی مسطح در بالای آن ظاهری شبیه دودکش را به آن داده است. شاید بپرسید چرا محلی ها به این دودکش ها «دودکش جن» می گویند؟ چون در گذشته ساخت هر بنایی که برای انسان سخت بوده را به جن و دیو نسبت می دادند. هودوها همیشه پدیده‌ای قابل توجه برای زمین‌شناسان هستند اما از هودوهای زنجان هیچ حفاظتی انجام نمی شود و در معرض تخریب قرار گرفته است. ماه نشان قدمتی چهارهزار ساله دارد و دلیل این ادعا، دژی قدیمی است که در پای «دودکش جن» بنا شده است.
قلعه بهستان
از کنار دودکش‌ها که عبور کنیم نرسیده به ماهنشان، به بقایای قلعه‌ای عظیم می‌رسیم که قلعه بهستان یا «تخت دیو» نام دارد. نمای بیرونی قلعه به شکل دیواره ای از دودکشهای به هم پیوسته و تعدادی دودکش جدا است که حفره‌های پایین قلعه، ظاهری مرموز بدان بخشیده است. برخی نیز این قلعه را تخت دیو می‌نامند زیرا معتقد بودند دیوها روی تخته سنگ‌های مسطح بالای ستون‌ها استراحت می کنند.
بنای اولیه قلعه بهستان منسوب به دوره ساسانی است اما در دوره اسلامی و قرون ۵ تا ۷ هجری مورد استفاده بوده است. بقایای قلعه بهستان به شماره ۱۴۵۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. سازندگان قلعه با در نظرداشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده‌اند و اتاق‌ها را بوجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها به مجموعه نیز بصورت دالان‌هایی افزوده شده است. فضای کلی قلعه به ۳ قسمت اتاق‌ها، دالان‌ها و راه پله‌ها تقسیم می‌شود. در ضلع‌های غربی و شرقی، راه پله‌های زیگزاگی وجود دارد که طبقات زیرین آن فرسایش زیادی پیدا کرده اند و عبور از آن ها خطرناک است. راه پله‌های ضلع شمال‌غربی قلعه کاملا سالم و دست نخورده اند و در بالای آن ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد های اسلامی قرار گرفته است.
موقعیت این قلعه بر روی نقشه
