درکه، طبیعت زیبای شمال پایتخت
معرفی
درکه یکی از مناطق قدیمی شمال شهر تهران، پایتخت ایران است. پناهگاه پلنگچال در کوه‌های درکه و در مسیر صعود به قله توچال قرار دارد. درکه در نزدیکی محله‌های اوین و ولنجک قرار دارد. این محله به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوه‌های شمالی تهران، ار محل‌های مناسب برای پیاده‌گردی و کوهپیمایی در تهران به‌شمار می‌رود. محله سادات درکه یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شمیران است. منطقه درکه در شمال غرب شمیران واقع شده . بیشتر اهالی بومی درکه از نسل امامزاده سید محمد والی (ع) می‌باشد . و تمامی اهالی بومی محل سادات هستند. و معمولاً اسامی خانوادگی مردمان بومی درکه با میر ویا سید شروع می‌شود. مانند میرعمادی و سیدمفیدی.
محله درکه دارای مسجد جامع، حسینیه، امام زاده، بازارچه است. درکه یک منطقه توریستی و تفریحی است. دارای کوه ،رودخانه، باغ و در مناطق شمالی بیشزار وجود دارد.
درکه از شمال به رشته‌کوه توچال، از شرق به اراضی دانشگاه و اوین، از غرب به بازوهای کوه توچال و سعادت‌آباد و از جنوب به اوین محدود است. قدمت درکه به حدود قرن پنجم هجری (حدود ۸۰۰ سال) برمی‌گردد و سادات ساکن در آن از نسل «امامزاده سیدمحمد والی» از «علی بن حسین» هستند. کشف سنگ‌های قبور، تنور‌های قدیمی، هاون‌های سنگی تراش‌خورده هنگام خاک‌برداری و احداث بنای امامزاده، همچنین جاری‌بودن چشمۀ آب در شمال بقعۀ متبرکه، مؤید سکنای اولیۀ اهالی درکه در اطراف همین امامزاده است.
دلیل نام‌گذاری این محل به کلمۀ درچه برمی‌گردد که به‌معنای درۀ کوچک است. اگرچه هنوز دلیل اصلی نام‌گذاری این محل مشخص نیست، برخی آن را مرتبط به نوعی کفش می‌دانند که برای حرکت در برف در این منظقه استفاده می‌شده و به زبان اصلی «درگ» نامیده می‌شده و بعدها در گویش مردم از درگ به درک تغییر یافته است. درکه یکی از محلات ییلاقی قدیمی و زیبای شمیرانات است که در امتداد درۀ مصفایی به همین نام، به‌صورت شمالی-جنوبی و در دو طرف مسیر رودخانۀ درکه واقع شده است. درکه در بین طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۴ دقیقه واقع شده است. همچنین محلۀ ۳۱ منطقۀ دو شهرداری تهران، درکه است که مساحت تقریبی آن ۵۱۲۴۸۰ کیلومتر مربع است.
کوه درکه
محل و مسیر کوهستانی درکه در شمال غرب تهران قرار دارد و آغاز یکی از مسیرهای محبوب کوهپیمایی در تهران است. اینجا یکی از تفریحگاه‌های مهم و قدیمی تهران است که نباید هیچ‌وقت آن را از نظر دور کنید. درکه درواقع ییلاقی است که در امتداد رودخانۀ درکه ایجاد شده است. آب‌و‌هوای خوب و جریان‌داشتن رودخانۀ درکه در آن باعث شده که این منطقه همیشه طراوت و تازگی خاصی داشته باشد. محلۀ درکه هم‌اکنون شامل خانه‌های ییلاقی و ویلاهایی است که باعث ایجاد کوچه‌باغ‌هایی در میان آن‌ها شده است و کوهنوردان باید از این کوچه‌باغ‌ها راه را طی کرده و به مسیر کوهنوردی برسند. حالا اگر علاقه دارید که کوهپیمایی شما کمی با شلوغی همراه باشد، می‌توانید در روزهای آخر هفته (پنجشنبه و جمعه) به آن بپردازید. در غیر این صورت روزهای دیگر هفته نیز می‌تواند مناسب باشد.
وارد خیابان درکه که می‌شوید، قبل از میدان درکه، از کنار خانۀ معلم، یک مسیر برای کوهپیمایی وجود دارد که کل مسیر تا پای کوه آسفالت است. بعد در بالای میدان نیز راهی برای رسیدن به پای کوه وجود دارد که از میان ده درکه می‌گذرد. حال اگر به رودخانه علاقه دارید، می‌توانید مسیر خود را از کنار رودخانه ادامه دهید و در غیر این صورت مسیر جایگزین در بالای رودخانه است. بعد از پیمودن این مسیرها به یک مسیر واحد خواهید رسید که از آن به بعد راه اصلی کوهپیمایی شروع می‌شود.
اگر از درکه حدود دو کیلومتر در میان راه پر‌پیچ‌و‌خم و زیبای کنار رودخانه به‌سمت شمال حرکت کنیم، به یک دوراهی می‌رسیم. مسیر سمت چپ به جنگل زیبای کارا می‌رسد و از جنگل می‌توانید به قلۀ چین‌کلاغ، دوشاخ و سیاه‌سنگ‌ها صعود کنید و چنانچه مسیر مستقیم را ادامه دهید، پس از چهار کیلومتر، بعد از گذر از بند گلارنگ آبشار زیبای جوزک، اذغال‌چال و بند سیاه کرک به پناهگاه پلنگچال می‌رسید. بعد از پناهگاه می‌توانید به‌سمت ایستگاه پنج تله‌کابین، هفت‌چشمه، یوردکاظم و… حرکت کنید که آمادگی و تجربۀ شما درخصوص منطقه را می‌طلبد. مسیر کوهپیمایی درکه در مقایسه با سایر مسیرهای کوهپیمایی شمال تهران سختی کمتری دارد. در مسیر کوهپیمایی، صدای رودخانۀ درکه که در فاصلۀ کمی از مسیر قرار دارد، همراه گوش‌نواز کوهنوردان است و این خصوصیت را دارد که در هر کجای مسیر، قابلیت اطراق و رفع خستگی در منظره‌ای زیبا را فراهم کند.
هفت‌حوض، جنگل و آبشار کارا، آبشار بند عبدالله، آبشار جوزک، پلنگ جوزک، پلنگچال، اسپیو (آب سپید)، هفت‌چشمه (هفت طیغانی) و کفو (آب کف‌دار) معروف‌ترین جلوه‌های طبیعت زیبا و مترنم درۀ درکه هستند که بر جذابیت‌های گردشگری و کوهپیمایی آن افزوده‌اند. همچنین ارتفاع بلند رشته‌کوه‌های دو طرف درۀ درکه باعث شده که در بیشتر طول روز مسیر اطراف رودخانه سایه باشد که برای تابستان خیلی مناسب است.
در طول مسیر افراد محلی آن منطقه به عرضۀ محصولات آنجا می‌پردازند که این خود یکی از شاخصه‌های درکه است. به‌عنوان مثال در فصل تابستان گیلاس محلی در آنجا به فروش می‌رسد و در فصل پاییز شاتوت، ازگیل و خرمالو که خریدن و خوردن آن‌ها خالی از لطف نیست.
در ضمن کافه‌ها نیز آمادۀ پذیرایی از شما کوه‌پیمایان در وعده‌های صبحانه، نهار، عصرانه و شام هستند. البته در این کافه‌ها نباید توقع غذاهای آن‌چنانی داشته باشید. اساساً مسیر کوهپیمایی درکه، مسیری تفریحی است تا ورزشی و بیشتر مردم با هدف رفتن و رسیدن به یک کافه در دل کوه پا به این دامنه می‌گذارند؛ اما در طول می‌توانید مسیر افرادی را مشاهده کنید که به دور از هیاهوی درون کافه‌ها در کنار آبشارها و چشمه‌ها نشسته‌اند و از خورد و خوراک شخصی خود استفاده می‌کنند یا گروه دوستانی را مشاهده می‌کنید که این روش را انتخاب کرده‌اند. تقریباً بعد از یک ساعت کوهپیمایی به چشمه‌ای می‌رسید که دارای آبی گواراست. این چشمه بعد از کافه‌جویبار قرار دارد و کوه‌پیمایان برای رفع خستگی و نوشیدن آب به کنار آن می‌روند. البته در طول مسیر هم کافه‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای استراحت به آن‌ها هم بروید. در این بین یک کافۀ کوچک مخصوص آب‌میوه‌های طبیعی هم می‌توانید مشاهده کنید که نوشیدن آب‌میوۀ طبیعی در آن به رفع خستگی شما کمک بسیاری می‌کند.
پناهگاه پلنگچال
یکی از پناهگاه‌های کوهنوردی در مسیر صعود به قلۀ توچال واقع در کوهستان البرز در قسمت مشرف بر شهر تهران است. این پناهگاه در ارتفاع ۲۵۵۰متری از سطح دریا قرار دارد و مسیر آن از درکه است. این پناهگاه دارای خوابگاهی به ظرفیت ۷۰ نفر است. مدت‌زمان حرکت از میدان درکه تا رسیدن به پناهگاه پلنگچال در تابستان، دو تا دو ساعت و نیم است. از میدان درکه تا پناهگاه حدود شش کیلومتر فاصله است.
سرتاسر مسیر تا پناهگاه از داخل درۀ زیبای پلنگچال و از کنار رودخانه می‌گذرد و یکی از مسیرهای زیبای صعود به ارتفاعات شمال تهران است. از پناهگاه پلنگچال مسیری در جهت شمال‌شرقی با ۳تا۴ ساعت کوهپیمایی به قلۀ توچال می‌رسد. از پلنگچال علاوه‌بر توچال، مسیرهایی به امامزاده داوود، قلۀ شاه‌نشین و ایستگاه پنجم تله‌کابین توچال وجود دارد.
رودخانۀ درکه
در قسمت مشرق درکه رودخانه‌ای است که وسیلۀ آبیاری باغ‌های درکه است. این رود از دامنه‌های قلۀ شاه‌نشین و توچال سرچشمه می‌گیرد. منشأ اصلی آن هفت‌چشمه است که درست از پای قلۀ شاه‌نشین سرچشمه می‌گیرد و اهالی به آن هفت دقونی می‌گویند (اصطلاح دقونی شاید به‌علت جوشش آب باشد؛ درهرحال وجه تسمیۀ آن درست معلوم نیست). البته در بین راه چشمه‌سارهای زیادی وجود دارد که اغلب در تابستان خیلی کم‌آب یا خشک می‌شوند. آب این رود در بهار بسیار زیاد است. شیب این نهر خیلی تند است و به همین دلیل در این نهر ماهی و موجودات دیگری دیده نمی‌شود. طول این رودخانه که از وسط ده درکه گذشته و سپس به اوین می‌رسد، حدود ۱۵ کیلومتر است. در مسیر آن آبشارهای زیبا و حوض‌های طبیعی وجود دارد؛ مانند آبشار بند عبدالله، آبشار کارا و هفت‌حوض (که هفت حوض طبیعی سنگی است و بسیار جالب و زیباست). از چشمه‌های معروف که در منشأ این نهر دخالت دارد، چشمۀ کفو است که آب خارج‌شده از آن به طول یک کیلومتر در اثر کف‌کردن مانند شیر، سفید است.
جنگل کارا
برخی از کسانی که در مسیر درۀ درکه به‌سمت پلنگچال کوهپیمایی می‌کنند، به جنگل کارا می‌روند. جنگل کارا به‌ویژه در روزهای پاییزی زیباست؛ زیرا برگ‌های درختان آن فرش زیبایی به رنگ زرد و نارنجی و قهوه‌ای پهن کرده‌اند که قطر آن چند سانتی‌متر است. درختان ازگیل وحشی، چشم‌اندازی تماشایی دارند. شاید خیلی از تهرانی‌ها این جنگل کوچک اما زیبا را ندیده باشند. با تدارک یک برنامۀ کوهپیمایی ساده برای روز تعطیل می‌توانید خیلی راحت به جنگل کارا بروید.
اگر دوست دارید زیبایی پاییز را ببینید و در تهران زندگی می‌کنید، با رفتن به درکه نخستین گام را برای دیدار جنگل کارا برداشته‌اید.
از میدان درکه حدود ۴۰ دقیقه مسیر پلنگچال را در امتداد رودخانه بالا بروید و از کلبۀ کارا که کاملاً مشخص است، به‌سمت چپ تغییر مسیر دهید. در جایی که کلبۀ کارا واقع شده، سمت چپ خود شیب تندی را می‌بینید که کنارش راه باریکی کوه‌پیمایان را به گردنه‌ای سنگی می‌رساند. از آنجا وقتی به‌سمت چپ خود نگاه کنید، دره‌ای پردرخت را می‌بینید. مسیر را در سرازیری که ادامه دهید، به جنگل کارا می‌رسید.
از کلبۀ کارا تا جنگل کارا ۴۰ دقیقه راه است. این درختستان که به جنگل کارا معروف شده، گرداگرد خود کوه دارد و احساس می‌کنید وارد جنگلی واقعی شده‌اید. اواخر بهار و سراسر تابستان شماری از علاقه‌مندان طبیعت در اینجا چادر می‌زنند و یکی دو روزی را دور از هیاهوی شهر می‌گذرانند. اگر در امتداد جویی که در جنگل است به‌سمت بالا بروید، به دربند، قلۀ چین‌کلاغ می‌رسید. از آنجا تا چین‌کلاغ راهی نیست. البته در روزهای پاییزی قله خیلی سرد است و اگر قصد دارید پس از توقفی در جنگل کارا به چین‌کلاغ بروید، باید بدنتان آماده باشد، لباس گرم و کفش مناسب داشته باشید و گروهی صعود کنید.
قلۀ چین کلاغ
چین‌کلاغ از قله‌های جنوبی البرز جنوبی در نزدیکی تهران است. این کوه از شمال به یونجه‌زار و از غرب به کوه‌های امامزاده داوود و از شرق به کوه‌های درکه و از جنوب به منطقۀ سعادت‌آباد و فرحزاد محدود می‌شود.
از جاهای دیدنی مسیر صعود به این کوه آبشار دره دیوانه و غار دو سنگ (اگر از طرف درکه صعود کنیم)، سنگ‌نشین و درۀ بهشت و عدن سنگ سعادت‌آباد (اگر از طرف سعادت‌آباد صعود کنیم) و رودخانۀ فرحزاد و قهوه‌خانۀ جادۀ یونجه‌زار (اگر از طرف یونجه‌زار صعود کنیم) است. صعود به این قله از طرف یونجه‌زار برای کوهنوردان تازه‌کار مشکل است. همچنین در مسیر صعود از سعادت‌آباد سنگ‌چینی با طرف قلب وجود دارد.
پنج مسیر کوهپیمایی اصلی شمال تهران
- دارآباد: این مسیر از دارآباد (انتهای اتوبان امام‌علی) آغاز شده و نهایتاً به قلۀ دارآباد می‌رسد؛
- کلکچال: این مسیر از پارک جمشیدیه شروع شده و نهایتاً به قلۀ کلکچال می‌رسد؛
- دربند: این مسیر از میدان دربند شروع شده و نهایتاً به قلۀ توچال ختم می‌شود؛
- توچال: این مسیر از انتهای خیابان ولنجک شروع شده و نهایتاً به قلۀ توچال ختم می‌شود؛
- درکه: این مسیر هم از درکه شروع شده و به ایستگاه پلنگچال می‌رسد.
جغرافیا
موقعیت دره کوهستانی درکه در شمال غربی تهران و بر روی مخروط افکنه رودخانه درکه مشرف به حصارک و از جنوب به اوین و سعادت آباد و از شمال به ارتفاعات توچال و شاه‌نشین محدود می‌باشد. از نظر ارتفاعی بین حداقل ۱۵۹۰ متر در جنوبی‌ترین نقطه و حداکثر ۳۹۴۴ متر توچال و طول دره قریب ۶ کیلومتر است.
با ارتفاع گرفتن در طول مسیر دره، تغییرات محسوس آب و هوایی حاصل می‌شود. قریب ۵ ماه از سال آب و هوا سرد و یخبندان است و میانگین درجه حرارت در گرمترین ماههای سال از ۲۰ تا ۲۷ درجه تجاوز نمی‌کند. میانگین نزولات جوی نزدیک به ۵۰۰ میلی‌متر در سال می‌باشد و در ارتفاعات به صورت برف می‌بارد.
درکه، یک دره شمالی- جنوبی است که از دو طرف با ارتفاعات محصور می‌باشد . ارتفاعات شرقی مرتفع‌ترین در طول مسیر رودخانه درکه که از ارتفاعات توچال و چشمه‌های مسیر درکه سرچشمه گرفته از شمال به جنوب در حرکت است. در حاشیه رودخانه در بسیاری از محدوده‌ها پوشش درختان جنگلی وجود دارد. یک جاده باریک کوهستانی، تنها مسیر ارتباطی به ارتفاعات پلنگ چال و سایر قله‌های مسیر با توجه به شرایط طبیعی و عوارض، با پلهای باریک در عرض رودخانه جا به جا می‌شود. در حاشیه رودخانه محدوده‌هایی به صورت تراس پوشیده از درختان است. جهت ارتفاعات شرقی- غربی و امکان آفتاب‌گیری و نورگیری دارای محدودیت است.
منطقه از دو ستیغ موازی با امتداد تقریبی شمالی-جنوبی تشکیل شده که در فاصله بین مابین دو ستیغ، دره طویلی با مشخصات توپوگرافی بسیار متنوع دیده می‌شود و شامل چشم‌اندازهای متفاوت به محدوده‌هایی با پوشش گباهی و یا عاری از آن می‌باشد . دو ستیغ موازی مذکور در انتهای شمالی خود به ستیغ اصلی و طویل تری با امتداد غرب به شمال غرب-شرق، جنوب شرق ختم می‌شود که دامنه شمالی این قله توچال (۳۹۴۴ متر) را شامل شده‌است و اکثر اوقات سال پوشیده از برف است.
از نقطه نظر چینه‌شناسی منطقه در دامنه جنوبی آنتی کلینال البرز واقع شده‌است. وجود توده‌های آذرین بیرونی (Volcanic) و لایه‌های آذرین نفوذی (Siss) با بیرون زدگی خاص خود، کاملاً مشهود می‌باشد . لیتولوژی منطقه طیف وسیعی از رسوبی تا آذرین را شامل می‌شود، در جنوب پوشش کنگلومرایی مربوط به تشکیلات کهریزک بافت خود را به صورت شکاف روبازی نشان می‌دهد.
منابع
- مدیری، مهدی. اشاره ای به اصول و مبانی دورکاوی. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵. ۷۶ تا۷۹
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Darakeh». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۸.
