معرفی گنبد سلطانیه ؛ گل سرسبد معماری اسلامی ایرانی
معرفی گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه، گل سرسبد معماری اسلامی ایرانی، بزرگترین گنبد تاریخی در ایران و بزرگترین گنبد خشتی آجری در سراسر جهان است. این گنبد در فهرست آثار میراث جهانی رسماً به ثبت رسیده است. پس از گنبد کلیسای سنتا ماریا دل فیوره و گنبد مسجد ایاصوفیا در استانبول ترکیه، گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد جهان است که در زیبایی و شکوه چیزی از دو بنای دیگر کم ندارد. گفته می‌شود برای ساخت گنبد عظیم شهر فلورانس که از شهرتی جهانی برخوردار است، از گنبد سلطانیه الگو برداشته باشند. با ما همراه باشید تا به معرفی گنبد سلطانیه بپردازیم.
تاریخچه‌ی بنا
گنبد سلطانیه که هم‌اکنون در زنجان است، از سال ۷۰۲ تا ۷۱۲ هجری قمری در شهر سلطانیه، پایتخت ایلخانی ساخته شد. الجایتو یکی از سلاطین مغول در دوره‌ی ایلخانی دستور ساخت این بنا را داد. وی پس از اسلام آوردن، نام سلطان محمد خدابنده را برگزیده بود و به ائمه ارادت ویژه‌ای داشت. گفته شده است که او این بنای عظیم را بنا کرد که اجساد دو تن از امامان بزرگوار شیعه یعنی امام علی و امام حسین را به آن منتقل کند. طبیعی است که او با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو شد. با این حال مشخص نیست چه چیزی او را از این کار بازداشت اما قول مشهور آن است که خوابی دید و پشیمان شد.
سلطان محمد خدابنده سرانجام وصیت کرد که خودش را در سردابه‌ی بنا دفن کنند. او دو سال پس از اتمام بنا، در جوانی درگذشت. مشخص نیست که او در کجا دفن شده است و عده‌ای می‌گویند محل دفن او جایی ناشناخته در کوه‌های اطراف است.
معماری گنبد سلطانیه؛ بزرگترین گنبد خشتی جهان
گنبدی عظیم زینت اصلی این بناست که آن را قدیمی‌ترین گنبد دوپوش ایران می‌دانند. درواقع آغازکننده‌ی این سبک در ایران همین گنبد سلطانیه بوده است. رنگ گنبد آبی است و هشت مناره‌ی بلند در اطراف آن قرار گرفته‌اند. معماری سردابه به صورت دالان‌های تودرتویی است که احتمالاً برای اجرای مراسم‌های مذهبی یا آیینی کاربرد داشته است که ممکن است ریشه در آیین قبلی سلطان محمد خدابنده یا رسوم مغول داشته باشد.
به جهت همان ارادتی که الجایتو به امامان شیعه داشت، مقداری از خاک نجف و کربلا را به سلطانیه انتقال داد و از آن برای ساخت قسمتی از گنبد استفاده کرد. این قسمت هم‌اکنون به تربت‌خانه مشهور است و یکی از بخش‌های اصلی بناست.
سلطانیه، زمانی پایتخت و مسکن شهریاران ایران بوده و امروزه نیز آرامگاه سلطان محمد خدابنده است.گنبد مشهور سلطانیه که در مسیرتهران- زنجان از دور به رنگ نیلگون در پهنه دشت فراخ سلطانیه دیده می‌شود، گنبدی عظیم ودوپوش است که از بی‌نظیرترین گنبدهای دو پوشش زیبا به شمارمی‌آید.
در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن را مورد تاکید قرار داده‌اند. بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است چنانچه گویی جامه‌ای فیروزه‌ای بر تن کرده است.
در قسمت جنوبی گنبد، آثار ساختمان مسجدی دیده می‌شود که محراب آن دارای حاشیه گچبری است. با ملاحظه دقیق این بنای عظیم، به نظر می‌رسد که علاوه بر محل آرامگاه اصلی که شامل ساختمان مرکزی گنبد است و به نام تربت خانه شهرت دارد، در سایت گنبد سلطانیه آرامگاه ملاحسن کاشی نیز وجود دارد. مولانا حسن بن محمود کاشانی آملی معروف به «حسن کاشی» عارف و شاعر دربار سلطان محمدخدابنده (اولجایتو) (حکـ ۷۰۳-۶۸۳ ق) بود. درباره این که بنا در چه دوره‌ای ساخته شده اختلاف نظر وجود دارد، برخی آن را مربوط به دوران اولجایتو و برخی دیگر آن را مربوط به دوران شاه طهماسب صفوی (حکـ ۹۸۴-۹۳۰ ق) می‌دانند.
