چرا مردم عصر مفرغ بریتانیا استخوان‌های اجدادشان را نگه می‌داشتند؟

یک پژوهش فوق‌العاده راز‌های گمشده مذهب در بریتانیا را در عصر مفرغ (پس از عصر حجر و پیش از عصر آهن) گشوده است.

داده‌های یک پژوهش دقیق باستان‌شناسی بر روی بقایای پیکر انسان‌های آن زمان حاکی از آن است که ساکنان منطقه‌ای که اکنون بریتانیا شناخته می‌شود معتقد بوده‌اند که ارواح مردگان می‌توانند در دنیای باقی به سایرین کمک کنند.

این پژوهش که توسط دانشمندان دانشگاه بریستول در پنج سال گذشته انجام شده می‌گوید برخی اشخاص خاص در عصر مفرغ با نزدیک شدن مرگشان ترتیبی می‌دادند که پس از مرگ با انواع اشیاء غیرمعمولی، چون استخوان افراد مهمی که در برخی موارد صد‌ها سال پیش از آن مرده بوده‌اند، دفن شوند.

این پژوهش مهم است، زیرا احتمال دارد اطلاعاتی نادر در مورد نظام گم‌شده اعتقادات مردمان ماقبل تاریخ بدهد.

تحقیقات باستان‌شناسان روی ۳۲ مکان کشف‌شده محل زندگی مردم عصر مفرغ از جمله هفت قبر حاوی اشیاء خاص متمرکز بوده است که در مجموع شامل یادگار قطعات استخوان‌های دست کم ۱۳ فرد است که ۴۵۰ سال پیش از آن درگذشته بوده‌اند.

شواهد حاکی از آن است که در بسیاری موارد این استخوان‌ها متعلق به افرادی بوده که مدت‌ها پیش از آن درگذشته‌اند، اما بقایای آن‌ها برای نسل‌ها پس از آن در مرده‌شوی‌خانه‌ها و احتمالا به صورت مومیایی حفظ شده بوده است. از این بقایا به عنوان اشیای داخل قبر افراد احتمالا مهمی استفاده می‌شده که آن‌ها را به دنیای دیگر رهنمون شوند.

هرچند نمونه یافت شده کوچک است، اما شواهد جدید حاکی از آن است که در عصر مفرغ اغلب به کسانی اجازه داشتن اشیای قبر داده می‌شده که دارای جایگاه خاصی (در اجتماع) بودند.

از هفت قبر کشف شده‌ای که حاوی اشیاء‌اند، سه قبر متعلق به افرادی است که دیگر اشیای قبرشان از دیگران قابل توجه‌تر بوده و بنابراین بی‌تردید در اجتماع افراد مهمی بوده‌اند. افزون بر این، قبر دو نفر از آن‌ها حاوی بقایای استخوان‌های دست کم سه یا چهار تن از رفتگان پیشین است.

قبر یکی از این مردانی که نزدیک به پنج هزار سال پیش می‌زیسته در «بازکوم» نزدیکی «استون هنج» یافت شده است که در آن اشیایی شامل دندان گراز، پنج نوک نیزه، ابزار سنگ چخماق، هشت کاسه تزئین شده و جمجمه و استخوان‌های بلند دست کم چهار نفر دیگر وجود دارد که یکی از آن‌ها میان ۱۵۰ تا ۳۰۰ سال و دو نفر دیگر ۸۰ سال پیش از آن مرده بودند.

در قبر زنی در ناحیه «تی ساید» که ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌زیسته مقادیر زیادی زیور از جمله ۱۴۵ مهره و دگمه ساخته شده از سنگ جت (سنگ سیاه براق) و دو دستبند مسی همراه با جمجمه و سایر استخوان‌های یک مرد و یک زن که ۶۰ تا ۱۷۴ سال پیش از او مرده بوده‌اند، یافت شده است. جمجمه سومی نیز در کنار او دفن شده که متعلق به یک کودک است.

مرد دیگری که ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد در «ویلزفورد» می‌زیسته همراه با یک تبر عظیم جنگی، یک تبر مفرغی، یک دندان گراز، یک شیئی مفرغی مرموز شبیه به انبر، یک پلاک عجیب استخوان و یک سنگ حکاکی شده به همان میزان عجیب دفن شده، اما همچنین در کنار او یک سوت یافت شده که از استخوان فردی که ۵۰ سال پیش از آن مرده بوده ساخته شده است.

چهار قبر دیگر حاوی تنها استخوان‌های یک یا دو مرده دیگر است، اما (همانند نمونه تی ساید) در دو مورد این استخوان‌ها متعلق به کودکان است.

به این ترتیب، داده‌های این پژوهش حاکی از آن است که استخوان‌های کودکان در دست کم نیمی از قبر‌ها به عنوان ابزار پس از مرگ با پیکر فردی که به تازگی درگذشته بوده، دفن شده‌اند. در دست کم یک چهارم قبر‌های کشف شده نیز استخوان‌های کودکان یا حتی نوزادانی که اغلبشان نسل‌ها پیش درگذشته‌اند قرار داده شده است.

مثل استخوان‌های بزرگسالانی که به منظور ابزار قبر‌ها حفظ می‌شدند، بقایای این کودکان هم تا صد‌ها سال احتمالا در اماکنی روی زمین نگاهداری می‌شدند. قبر ۳۸۰۰ساله زنی در شرق استان یورکشایر یافت شده که هیچ شیی در آن موجود نیست جز استخوان‌های دو نوزاد ۲ تا ۴ ماهه که میان ۱۹۰ تا ۳۵۰ سال پیش از او مرده بوده‌اند.

یک مرد عصر مفرغ در ناحیه لوتیان شرقی اسکاتلند ۲۲ قرن پیش از میلاد با یک چاقو و یک ابزار خراش ساخته شده از سنگ چخماق و یک جمجمه، استخوان پا و لگن خاصره یک کودک ۶ تا ۸ ساله که ۶۰سال پیش از او مرده بوده، دفن شده است.

یک مدرک مهم علمی از سایت‌های باستان‌شناسی در ایالات دورسِت، کِنت، هِبِردیز و تی ساید؛ حاکی از آن است که بقایای أجساد مردگان در عصر مفرغ خارج از خاک نگاهداری می‌شده است.

دکتر تام بوت که در مرکز پژوهشی بیومدیکال فرانسیس کریک لندن رهبری این کشفیات را برعهده دارد می‌گوید: «پژوهش‌های ما نشان می‌دهد که جوامع عصر مفرغ استخوان‌های افرادی را که مدت‌ها قبل درگذشته بوده‌اند پرداخت و مدیریت می‌کرده‌اند.

این بقایای پرداخت شده احتمالا برای سال‌ها در خارج از خاک نگاهداری شده و برای مردم آن منطقه در زمان‌های دور حائز اهمیت فراوانی بوده‌اند.»

داده‌های این پژوهش به درک باستان‌شناسان در مورد نحوه زندگی و مرگ در بریتانیای عصر «استون هنج» کمک می‌کند. دفن مردگان همراه با ابزار قبر در سراسر جهان در دوران ماقبل و مابعد تاریخ بشر امری معمول بوده است. در اصل، این ابزار در قبر‌ها گذاشته می‌شد تا مرده را در سفر به دنیای دیگر و زندگی در آن یاری دهد.

در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی (و نیز در برخی از فرهنگ‌های کنونی) انتقال به زندگی پس از مرگ طولانی، یک چالش بسیارسخت (اغلب شامل مراحلی، چون گذشتن روح از دریاها، عبور از صحرا، بالا رفتن از کوه، دخول به دهانه یک آتشفشان فعال و گذار از کیلومتر‌ها تونل سیاه) بوده است.

بنابراین، ابزاری که همراه با مرده در قبر گذاشته می‌شد به ویژه قرار بوده به او در رسیدن به مقصدش در دنیای دیگر و ادامه زندگی در آن کمک کند.  به همین دلیل محتمل است که استخوان‌هایی که به این منظور در قبر مردگان قرار داده می‌شده یک هدف عملی داشته است.

این نیز ممکن است که منطق مردمانی که در عصر در بریتانیا می‌زیسته‌اند این بوده که أرواح کسانی که بقایای آن‌ها را در قبر مرده می‌گذاشته‌اند، پیشتر این سفر را انجام داده و به همین دلیل توانایی راهنمایی شخص تازه درگذشته را به مقصد نهایی‌اش دارند. حتی ممکن است حراست از بقایای کسانی که مدت‌ها قبل مرده بوده‌اند، آن‌ها را بیشتر ترغیب کند که اعضای مهم‌تر جامعه را به دنیای ناشناخته پس از مرگ رهنمون شوند.

استفاده از بقایای نوزادان و کودکان احتمالا اهمیت ویژه‌ای داشته است.

در طول تاریخ، کودکان از نقطه نظر اخلاقی و روحی مهم بوده‌اند و به ویژه موجوداتی بی‌گناه تلقی شده‌اند. هرچند از نظر تاریخی و قومی روایات مشابهی در این مورد وجود ندارد، اما احتمالا این تصور وجود داشته که همراهی استخوان‌های یک بی‌گناه (و شاید روح حافظ‌شان) از دید روسای دنیای مردگان به عنوان نوعی «گذرنامه» تلقی می‌شده است.

داده‌های پژوهش‌های اخیر نمایانگر آن است که کمتر از ده درصد مردمان عصر مفرغ بریتانیا خواسته (یا اجازه یافته بوده‌اند) که با ابزار قبر به دنیای مردگان بپیوندند. اما به نظر می‌رسد تا قرن شانزدهم پیش از میلاد سنت قرار دادن ابزار و یادگار‌های مردگان پیشین در قبر‌ها ملغی شده بود و از یکصد سال پس از آن سنت جدیدی از استخوان‌های مردگان جای آن را گرفته بوده است.

از آن هنگام تا حدود ۶۰۰ سال پیش از میلاد، استخوان‌های انسان‌هایی که معمولا میان ۲۰ تا ۱۵۰ سال پیشتر مرده بودند، در مراسمی در کَرت‌های کشاورزی، آبشخور‌های حیوانات اهلی و زیر ورودی خانه‌ها دفن می‌شد. دلیل آن احتمالا کمک از روح اعقاب مردم برای حفاظت از مزرعه‌ها یا خانه‌هایشان بوده است.

پژوهش اخیر حدود ۲۵ نمونه این سنت را در میانه و أواخر عصر برنز در استخوان‌های دفن شده‌ای کشف کرده که به عنوان ابزار قبر یا دفن معمول مردگان به کار نرفته بوده‌اند.

پژوهش‌های پیشین توسط باستان‌شناسان مختلف نیز نشان می‌دهد که تا دست کم ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برخی از جوامع عصر مفرغ افراد مهم اجتماع را مومیایی می‌کردند. این امکان وجود دارد که برخی از استخوان‌هایی که به عنوان ابزار قبر استفاده شده از مومیایی‌های از هم پاشیده بوده است.

دکتر بوت می‌گوید: «عمل مومیایی کردن در عصر مفرغ نمایانگر شواهدی بیشتر حاکی از آن است که پرداخت بقایای انسان در این دوره معمول بوده است.»

گزارش ابزار قبر در عصر مفرغ امروز در نشریه باستان‌شناسی بریتانیا، «آنتیکوئیتی» منتشر شده است. در این گزارش همچنین به روش‌های تاریخ‌نمایی رادیو کربن، کامپیوتر توموگرافی (سی تی اسکن) و توموگرافی میکروکامپیوتر اشاره شده است.

محقق اصلی این پروژه، پروفسور جوانا بروک از دانشگاه یونیورسیتی کالج دابلین، و استاد مهمان در بخش انسان‌شناسی و باستان‌شناسی دانشگاه بریستول، می‌گوید: «هرچند تکه‌های استخوان انسان به عنوان ابزار قبر با مردگان دفن می‌شد، اما آن‌ها را همچنین در خانه‌های مردم نگاهداری کرده و نیز زیر زمین خانه قرار داده و حتی به نمایش می‌گذاشته‌اند.

این سنت حاکی از آن است که مردمان عصر برنز به بقایای انسان با دیده وحشت و اکراهی که ما امروز به آن نگاه می‌کنیم، نمی‌نگریستند.»