سفر به نخستین شهر خشتی جهان

«یزدگرد در سر راه خود به خراسان زمینى زیبا دید و گفت من در اینجا شهرى به نام یزدان خواهم ساخت که همان یزدان شهر است. بنایان در کار آمدند و به کار مشغول شدند و چون به نام یزدان مى‏ساخت آن را یزدان کرت نام نهاد، اسم او که شاپور بود به یزدگرد مشهور شد و بعد از آن این خطه به یزد معروف گردید.» در برخی از کتب تاریخی، تاریخچه شهر یزد چنین بیان شده است. هرچند که حسن پیرنیا در کتاب تاریخ ایران باستان عنوان کرده است نام یزد نخستین‌بار «ایساتیس» بوده و در قلمروى حکومت مادها قرار داشته است. انتخاب بافت تاریخی یزد به عنوان نخستین پرونده ایران برای ثبت یک شهر در فهرست جهانی یونسکو را می‌توان انتخابی هوشمندانه و درست دانست. بافت تاریخی وسیع، بکر بودن و اصالت این بافت و همچنین وفاداری و علاقه مردم این شهر به تاریخ و فرهنگ اصیل‌شان موضوعی است که باید در جهان به آن بالید. یزد در جایی حوالی قلب نقشه ایران قرار دارد، شهری که مردمانش آن را شهر قنات و قنوت و قناعت می‌خوانند و مسافران آن را شهر شیرینی‌ها. یزد دومین شهر تاریخی جهان بعد از ونیز ایتالیا، قرار است جهانی شود. قرار است همه مردم دنیا با بادگیرهایش و ساختار
منحصر به فرد آن آشنا شوند و وسعت خشت و گل ساده‌اش در معماری ساختارمند و پر از اندیشه و اصول آن چشم جهان را خیره کند. به گواه تاریخ تا به حال جنگ و   بلایای طبیعی نتوانسته آسیبی به این شهر و مردمانش بزند و همین است که در تاریخ از شهر بادگیرها به عنوان شهری امن یاد می‌شود و همین است که مارکوپولو جهانگرد ایتالیایی درباره یزد در سفرنامه‌اش آورده است که تجار جاده ابریشم این شهر را به لحاظ امنیت مالی و جانی آن دوست دارند. واژه یزد، نامى است باستانى که ریشه در یشْتْ (yast) به معانى نیایش، پرستش، ستایش و ایزد دارد. یکى از فصول پنجگانه اوستا هم به این نام یعنى «یشت» خوانده شده است. مدنیت یزد در دوره‏اى که کشاورزى آغاز شد، در چهار کانون عمده شکل گرفت. «مهریز و فهرج»، «یزد»، «رستاق» و «میبد» چهار نقطه‌ای بودند که شاید بارها نام‌شان به بهانه‌های مختلف با گوش‌مان آشنا شده باشند. اما یزد که امروز آرام و نجیب در سینه کویر جا گرفته است، شاهد تاریخی به وسعت این سرزمین است. غالب اهالی یزد، مسلمان و شیعه دوازده ‌امامی هستند. اما در عین حال گروه بزرگی از زرتشتیان ایران ساکن این شهر هستند. و اقلیتی از یهودیان هم جزو ساکنان مذهبی‌ترین شهر ایران هستند، بعد مذهبی زندگی مردم در این شهر تا آنجا پر رنگ است که فرد ریچاردز در سفرنامه‌اش آورده است: «احساسات مذهبی مردم یزد خیلی جدی‌تر از اغلب شهرهای ایران است» یزد در طول تاریخ نام‌های مختلفی داشته؛ زمانی آن را «دارالعباده» و «دارالسیاده» می‌خواندند در دوره‌ای دیگر به «ایساتیس» یا «فرافر»شهره بوده، و گاهی هم یزد با توجه به جاذبه‌هایش القابی را می‌پذیرفته، «شهر بادگیرها»، «عروس کویر»، «دار العلم» و «شهر دوچرخه‌ها» و اخیرا هم به دلیل برگزاری باشکوه مراسم مربوط به روزهای عزاداری محرم و صفر به حسینیه ایران شهرت پیدا کرده است. ساکنان یزد شهرشان را شهر «ترین‌‌ها» می‌دانند، و به تک‌تک جاذبه‌های منحصر به فرد شهرشان می‌بالند.