آشنایی با دومین بنای سنگی ایران پس از تخت جمشید

در مرکز شهر کنگاور بنای معروف به معبد آناهیتا در استان کرمانشاه بر سر راه همدان به کرمانشاه قرار دارد. این بنا بر روی تپه ای طبیعی با حداکثر ارتفاع سی و دو متر نسبت به سطح زمین های اطراف ساخته شده است. این بنا را برخی از مورخین معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند. آناهیتا به معنای پاک و دور از آلودگی در اعتقاد ایرانیان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران و همچنین نماد باروی، عشق و دوستی بوده است. از دوران پیش از زرتشت این اعتقاد در ایران وجود داشته و در دوران‌های بعدی هم مورد توجه قرار گرفته است. در دوره‌های تاریخی پیش از اسلام به احترام این الهه ایرانی معابد و تندیس‌های فراوانیدر سرزمین ایران ساخته شده است. همچنین پل دختر و قلعه دختر هایی که در سراسر ایران ساخته شده اند به احترام و به یاد این الهه بنام دختر مزین هستند.
از آناهیتا یادواره‌هایی (شامل معابد و کتیبه‌ ها) در همدان، شوش، کازرون و آذربایجان، کرمانشاه و کنگاور به‌جای مانده است.در کنگاور معبد آناهیتا مشهورترین معبد منسوب به آناهیتا در ایران است. ارتفاع ستونهای این بنا نسبت به قطر آنها سه به یک است و این باعث شده در میان تمام معابد دنیا بی نظیر و منحصر به فرد باشد. پس از تخت جمشید معبد آناهیتا دومین بنای سنگی ایران است. سبک معماری این بنا شیوه پارتی است.

 

 در سال ۱۳۱۰ این مکان با شماره ۳۱ به ثبت آثار ملی رسیده است.معبد آناهیتا بنای تاریخی که امروزه در شهر کنگاور واقع شده‌است.در میانه کنگاور راه امروزی همدان کرمانشاه و بر سر راه تاریخی هگمتانه تیسفون قرار گرفته‌ است. آناهیتا فرشته و نگهبان آب و فراوانی و زیبایی و باروری در نزد ایرانیان دارای مقام بلند و ارجمندی بوده‌است. «بقایای این پرستشگاه باشکوه که از بزگترین بناهای سنگی در ایران است با بنایی چهار ضلعی مستطیلی شکل بر فراز تخت سنگ کم ارتفاع سیلیس آتشفشانی در شهر کنگاور و در استان کرمانشاه قرار دارد. پرستشگاه آناهیتا نیز همچون بناهای که بر بلندی ساخته شده است برگرفته از شیوه سکوسازی (صُفه سازی)که در دشت ایران باب بوده است و دردوره های پسین نیز بناهای مهم پرستشگاهی و برخی بناهای حکومتی روی سکو بنا می شده اند.».

با وجود اینکه قدمت این بنا را به دورهٔ اشکانی و ساسانی نسبت داده اند و نشانه‌ها و واژه‌های دوره ساسانی بر روی سنگ‌ها حک گردیده‌است، برخی دیگر از محققین به تبعیت از نوشته های مورخین ایرانی و عرب سده سوم ه.ق به بعد، این بنا را کاخی ناتمام برای خسرو پرویز معرفی کرده اند. عده ای نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم ق.م و عده دیگر آن را به سده اول ق.م نسبت می دهند. کاوشگر بنا – سیف الله کامبخش فرد آن را به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می دهد و مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا، آن را کاخ ناتمامی از خسرو پرویز در اواخر دوره ساسانی می داند.
این بنا بر روی تپه‌ای با ارتفاع ۳۲ متر و در ابعاد ۲۰۹ متر در ۲۲۴ متر ساخته شده است. ارتفاع ستونهای این بنا نسبت به قطر آنها سه به یک است و این باعث شده در میان تمام معابد دنیا بی نظیر و منحصر به فرد باشد. 
نقشه این بنا چهار ضلعی و هر ضلع آن به شکل صفه ای است که با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده اند و نمای بیرونی آنها به وسیله سنگ های بزرگ تراشیده شده، به صورت خشکه چین پوشش داده شده است. از بست های آهنی و سربی در مواردی برای اتصال برخی از بلوک ها، استفاده شده است.
پلکان دو طرفه ای در قسمت جنوبی بنا، به درازای یک صد و پنجاه و چهار متر وجود دارد. هر دو تا پنج پله، در یک بلوک سنگی ایجاد شده است. تعداد سنگ پله ها در حال حاضر در پلکان شرقی بیست و شش پله و در پلکان غربی بیست و یک پله است.
با توجه به ارتفاع دیوار به طور یقین تعداد پله ها بیشتر از این بوده است. در بخش شمال شرقی بنا نیز دو ردیف موازی سنگ های تراشیده به کار رفته که نشان از ورودی به عرض دو متر در این بخش از بنا است. در مرکز بنا، صفه ای با جهت شرقی – غربی ساخته شده که نود و سه متر طول دارد و بین سه تا پنج متر ارتفاع دارد. بر روی صفه های چهارگانه این بنا به جز فاصله بین دو رشته پلکان جنوبی، یک ردیف ستون قرار گرفته است. این ستون ها کوتاه و قطور هستند.
در ۲ کیلومتری باختر معدن سنگ چهل مران این بنا قرار دارد و اکنون سنگ‌های نیمه تراش میان ستون و سنگ‌های نما در سطوح معدن از همان زمان باقی مانده‌است.

 

 

پیشینه تاریخی معبد آناهیتا

در مورد ماهیت این بنا اختلاف نظر وجود دارد ولی نظریه معروف‌تر بنا را معبدی برای الهه آناهیتا می‌داند. بعد از میلاد مسیح در قرن یکم ایسیدور خاراکسی جغرافیدان یونانی اولین کسی که در کتاب خود به معبد آناهیتا اشاره کرده و آن را معبد آرتمیس نامیده است. مورخان اسلامی از قرن نهم تا چهاردهم از این منطقه دیدن نموده و مشاهدات خود را در گزارش‌هایشان ثبت کرده‌اند. در کتاب مشهور البلدان ابن فقیه نوشته است: “هیچ ستونی شگفت انگیز تر از ستونهای معبد آناهیتا کنگاور نیست.”
در سال ۱۳۴۷ نخستین حفاری‌های باستان‌شناسانه انجام شد و طبق تحقیقات اولیه، بنا را مکانی برای پرستش الهه آناهیتا در دوره اشکانی دانستند. برای نخستین بار در تابستان سال ۱۳۴۷ هیئتی در تپهٔ ناهید کنگاور به کاوش‌های باستان‌شناسی پرداخت. پس از بررسی‌های اولیه مشخص شد که از مجموع تپه، تقریباً حدود پنجاه و سه هزار متر مربع به بنای تاریخی اختصاص دارد که به جز چند سر ستون شکسته و تعدادی حجاری‌های پراکنده در کنار کوره‌های آهک پزی که چند سال قبل از آن تعطیل شده بود چیز دیگری مشهود نیست، با این حساب مجموعهٔ معماری در زیر محله‌ها مدفون بود. اعضای هیئت عکس هوایی کنگاور را که در سال ۱۹۳۲ میلادی به وسیلهٔ آقای اریخ اشمیت تهیه شده بود، پس از تعبیر و تفسیر و یافتن گرته و اثری از امتداد ابهام آمیز دیوار و صفهٔ تاریخی مدفون، مورد استفاده قرار داد و موفق گردید بخشی از دیوار شرقی را در آن تشخیص داده و پس از کاوش، آن قسمت از صفه را از خاک ایام آزاد نماید. (این فصل سه ماه طول کشید.) در سال ۱۳۵۴ کاوش‌های بعدی و پیدا شدن سنگ‌کنگره‌ای مشابه تاق گرا در سرپل ذهاب این نظریه را مطرح کرد که ممکن است این بنا باقی‌مانده یکی از کاخهای خسرو پرویز در دوره ساسانی باشد که البته وجود شواهد دیگر به نظریه اول قوت بیشتری می‌بخشد. کاوش‌ها نشان داده این معبد در دوران سلجوقی، ایلخانی، صفویه و قاجار به منظورهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گرفته و از هر کدام از این دوران‌های تاریخی اثری در معبد به‌جا مانده است.
به تدریج معبد آناهیتا در طول سالیان دراز تخریب شده است. آثار معماری متشکل از گچ و آهک را مردم محلی برای تهیه گچ و آهک تازه استفاده می‌کردند.مردم کنگاور در طول هزاران سال با ذوب گچ و آهک موجود در محوطه تاریخی، بقایای ساختمانی معبد آناهیتا را نابود کرده‌اند. در سال ۱۳۳۶ معبد پس از زلزله کنگاور و ساخت و سازهای مردم تقریبا به یک خرابه تبدیل شده بود.

 

 

وضعیت فعلی معبد آناهیتا

بدون شک معبد آناهیتا به لحاظ ارزش تاریخی از جمله برجسته‌ترین آثار و میراث‌های فرهنگی سرزمین ایران است. در جذب گردشگر داخلی و خارجی و رونق اقتصادی منطقه همچنین ویژگی‌های منحصر به فرد این محوطه تاریخی می‌تواند تاثیر گذار باشد. این اثر سال‌هاست در انتظار ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار دارد. یکی از موانع ثبت این اثر در فهرست جهانی یونسکو کامل نشدن پژوهش در مورد سابقه بنا و قطعی نشدن نظریه‌های مربوط به سابقه تاریخی آن است.در گوشه شمال‌ غرب این بنا امامزاده و مسجدی برپاست.روبروی معبد نیز جگرکی بنام معبد وجود دارد که میتوانید از آن غذا تهیه کنید.

 

 

 

 

منبع سلام نو

بهترین از سراسر وب

[toppbn]
ارسال یک پاسخ