مآخذ ایرانی معاصر ساسانیان . ادبیات پهلوی

ترجمه کتیبه های عهد ساسانی

نخست باید دانست که مقداری کتیبه موجود است، که بعضی از آن ها را کاملاً نمی توان خواند و به طور دقت نمی توان بر اجزای آن ها اطلاع حاصل کرد. مفصل ترین کتیبه های عهد ساسانی یکی نقوش پایکولی واقع در کردستان، شمال قصر شیرین، و دیگری کتیبه ای است که در نقش رستم بر دیوار شرقی بنای مشهور به «کعبه زردشت» منقور است.

کتیبه اول را، که به دو زبان رسمی آن عهد، یعنی پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی نوشته شده ، در روی چهار ضلع یک برج کنده شده بود، اما ربج مربعی رسم کرده اند. پیکر برجسته نرسی یا نرسه پادشاه ساسانی در هر چهار طرف برج کنده شده بود، اما برج خراب شده و جز قاعده آن برجای نیست. بیشتر سنگهایی، که دارای خطوط بوده، از بین رفته و باقیمانده آن ها اراضی اطراف پراکنده گشته است.

ترجمه بسیار ناقص از بعضی قطعات این کتیبه در ۱۸۶۸ به وسیله توماس در مجله انجمن پادشاهی آسایی انتشار یافت و مأخذ آن رونویسی ای بود، که سابقاً رالینسون Rawlinson نموده بود. بعد از آن که آندره آس توجه فضلا را به کتیبه پایکولی جلب کرد، هرتسفلد در ۱۹۱۱ به دیدار آن شتافت ودر ۱۹۱۳ مجدداً به آن نواحی مسافرت کرد و عکس ها و قالب گیری هایی از قطعات موجود سنگ برداشت.

در ۱۹۱۴ مقدمه شرحی از مندرجات این کتیبه را در یادداشت های آکادمی برلن منتشر کرد و در ۱۹۲۴ صورت اصلی نقوش پایکولی را با کتیبه های دیگر در دو مجلد بزرگ طبع نمود و ترجمه انگلیسی و شرح و توضیح کاملی با فهرستی جامع از لغات مندرجه بر آن افزود. جلد دوم این کتاب مخصوص عکس های احجار مذکور است.

مؤلف کوشیده است، که در اجزای پراکنده این کتیبه نظمی قرار بدهد و به این ترتیب حتی الامکان صورت اصلی آن تجدید کند این کتاب حاوی اطلاعات بسیار سودمند است و انتشار این کتیبه، با وجود شکستگی و پراکندگی، موجب افزایش اطلاع ما نسبت به دو زبان پهلوی سابق الذکر شده است.

کتیبه «کعبه زردشت»، که به زبان پهلوی ساسانی است، در سال ۱۹۳۶ توسط هیئت علمی انستیتوی شرقی شیکاگو به سرپرستی اریش شمیدت Erich F. Schmidt در مجله آمریکایی زبان و ادبیات سامی American Journal of Semitic Language and Literatures به سال ۱۹۳۷ منتشر شده است.

تصویری از آن نیز در طی مقاله دیگری از همین نویسنده در مجله انجمن شرقی آلمان، ج۹۱، ص۶۵۲ و بعد، دیده می شود. اسپرنگلینگ این کتیبه را از نرسه دانسته است، ولی من به دلایلی که در گزارش تقدیمی خود به بیستمین کنگره مستشرفین(منعقده در سال ۱۹۳۸) بروکسل ذکر کرده ام،معتقد بودم که بانی این کتیبه شاپور اول است.

این گزارش قرار بود به صورت مقاله ای در یادگارنامه ویلیامز جکسون Jackson در بمبئی طبع شود، ولی متأسفانه انتشار این کتاب به تعویق افتاد. بعد از آن آقای هنینگ W.B. Henning در بولتن شرقی، ج۹، ص ۸۹۴-۸۲۳ با دلایل قطعی همین مطلب را ثابت کرد. در این کتیبه پس از ذکر عده ای از شهرهای سوریه، جنگ های شاپو اول با روم و اسارت والریانوس قیصر روم بیان شده است.

این قسمت متأسفانه از گذشت زمان آسیب فراوان دیده، ولی آقای هنینگ آن را با کمال دقت مورد مطالعه قرار داده است. در آخر کتیبه، که بهتر محفوظ مانده و هنینگ به نقل بخشی از آن در مقاله فوق الذکر پرداخته است، شاپور اول به ذکر آتشگاه هایی که برای خود و اعضای خاندان سلطنت و عده ای از بزرگان دولت تأسیس کرده، می پردازد.

منبع کتاب ایران در زمان ساسانیان، اثر پرفسور آرتور کریستن سن
ترجمه مرحوم رشید یاسمی + نشر الکترونیکی به کوشش انی کاظمی در سایت تاریخ ما.