تاریخچه اعتیاد در ایران و جهان (از پیدایش تا حال) + رازهای ناگفته
اعتیاد به مواد مخدر، یکی از معضلات جهانی است که ردپای آن در تاریخ جوامع مختلف دیده میشود. این پدیده در ایران، نه‌تنها به‌عنوان یک چالش اجتماعی، بلکه به‌عنوان موضوعی با ابعاد فرهنگی و درمانی مورد توجه بوده است. این گزارش خبری، برخلاف روایت‌های مرسوم تاریخی که بر دوره‌های زمانی تمرکز دارند، به بررسی تاریخچه اعتیاد از منظر پیدایش و زمان ورود به ایران، مبارزاتی که در مقابل آن انجام شده و سیر تحول کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران و جهان می‌پردازد.
تاریخچه پیدایش معروف ترین مواد مخدر در جهان
| شیوه پیدایش + توضیحات تکمیلی | زمان پیدایش | ماده مخدر |
|---|---|---|
| استخراج از شیره خشخاش توسط سومریان. ابتدا به‌عنوان مسکن و در مراسم مذهبی مصرف می‌شد. | حدود ۳۴۰۰ پیش از میلاد | تریاک |
| از گیاه شاهدانه در آسیای مرکزی و هند. برای مصارف درمانی و تفریحی رواج یافت. | حدود ۲۰۰۰ پیش از میلاد | حشیش |
| جداسازی از برگ کوکا توسط آلبرت نیمان. ابتدا در پزشکی به‌عنوان بی‌حس‌کننده کاربرد داشت. | ۱۸۵۹ میلادی | کوکائین |
| سنتز توسط شرکت بایر آلمان از مورفین. به‌عنوان داروی ضدسرفه معرفی شد. | ۱۸۷۴ میلادی | هروئین |
| توسط شیمی‌دان ژاپنی تولید شد. در جنگ جهانی دوم برای افزایش انرژی سربازان استفاده شد. | ۱۸۹۳ میلادی | متامفتامین (شیشه) |
| سنتز توسط آلبرت هافمن در سوئیس. به‌عنوان ماده روان‌گردان در تحقیقات روان‌شناسی کاربرد یافت. | ۱۹۳۸ میلادی | ال‌اس‌دی |
ورود مواد مخدر به ایران از چه زمانی آغاز شد؟
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این ماده از طریق تجارت و تبادلات فرهنگی به ایران باستان وارد شد. در ایران، مصرف تریاک به‌ویژه از دوره ساسانیان (۲۲۴-۶۵۱ میلادی) به‌عنوان دارویی برای تسکین درد و گاهی در آیین‌های مذهبی رواج داشت.
با این حال، مصرف گسترده و عمومی تریاک در ایران از دوره صفویان (۱۵۰۱-۱۷۳۶ میلادی) آغاز شد.
تاریخچه اعتیاد به تریاک و حشیش در ایران
گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که تریاک از دوره صفویان (حدود قرن ۱۶ میلادی) به‌عنوان دارویی برای تسکین درد و حتی تفریح در قهوه‌خانه‌ها مصرف می‌شد.
حشیش نیز، به‌ویژه در میان برخی گروه‌های مذهبی و صوفیان، رواج داشت. به گزارش سایت تاریخ ما، اسناد تاریخی از مصرف گسترده تریاک در دربار صفوی حکایت دارند.
تاریخچه اعتیاد به کوکائین و هروئین در ایران
کوکائین در اواخر قرن ۱۹ میلادی (حدود دهه ۱۲۹۰ شمسی) از طریق تجارت جهانی و حضور مستشاران خارجی به ایران وارد شد. این ماده ابتدا در میان قشر مرفه و به‌عنوان داروی تقویت‌کننده مصرف می‌شد. هروئین اما در اوایل قرن ۲۰ (دهه ۱۳۰۰ شمسی) به ایران رسید. طبق منابع تاریخی، یک داروساز ایرانی که در آلمان تحصیل کرده بود، هروئین را به کشور آورد و به‌تدریج مصرف آن گسترش یافت.
متامفتامین و مواد مخدر صنعتی از کی وارد ایران شدند؟
متامفتامین یا شیشه در ایران سابقه‌ای کوتاه‌تر دارد. این ماده از اوایل دهه ۱۳۸۰ شمسی، ابتدا با نام “شابو” و از طریق آسیای جنوب شرقی وارد شد. در آن زمان شیشه به‌دلیل باورهای نادرست مانند “چربی‌سوزی” و “عدم اعتیادآوری” در میان جوانان رواج یافت، اما به‌سرعت به یکی از مخرب‌ترین مواد تبدیل شد.
تاریخچه شکل گیری کمپ‌های ترک اعتیاد در جهان
نخستین تلاش‌ها برای درمان اعتیاد به اوایل قرن ۱۸ میلادی در اروپا بازمی‌گردد، زمانی که بیمارستان‌های روانی بیماران الکلی را پذیرش می‌کردند. اما کمپ‌های مدرن ترک اعتیاد از اوایل قرن ۲۰ در ایالات متحده شکل گرفتند طبق گزارش‌های جهانی، تا سال ۲۰۲۵، بیش از ۵۰ هزار مرکز بازپروری در جهان فعال هستند.
تاریخچه پیدایش کمپ‌های ترک اعتیاد در ایران
در ایران، مفهوم درمان سازمان‌یافته اعتیاد تا اوایل پهلوی (دهه ۱۳۰۰ شمسی) چندان رایج نبود. پیش از آن، درمان‌های سنتی مانند استفاده از گیاهان دارویی یا روش‌های مذهبی مرسوم بود. اولین مراکز رسمی ترک اعتیاد در دهه ۱۳۳۰ شمسی، پس از تصویب قانون منع کشت خشخاش، شکل گرفتند. این مراکز، تحت نظارت دولت، معتادان را برای دوره‌های کوتاه‌مدت پذیرش می‌کردند. این مراکز بیشتر بر سم‌زدایی متمرکز بودند تا بازپروری بلندمدت.
تحولات اساسی پس از انقلاب اسلامی ایران در کنترل اعتیاد
پس از انقلاب ۱۳۵۷، با ممنوعیت کامل کشت خشخاش و تشدید قوانین علیه مواد مخدر، کمپ‌های ترک اعتیاد گسترش یافتند. در دهه ۱۳۶۰، سازمان بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد مخدر مسئولیت تأسیس مراکز دولتی را بر عهده گرفتند. این مراکز اغلب با رویکرد اجباری عمل می‌کردند و معتادان متجاهر را پذیرش می‌کردند. در دهه ۱۳۸۰، با افزایش مصرف مواد صنعتی مثل شیشه، کمپ‌های خصوصی نیز رونق گرفتند.
وضعیت کنونی کمپ های ترک اعتیاد در ایران تا سال ۱۴۰۴
امروزه، ایران بیش از ۳۰۰۰ مرکز ترک اعتیاد دارد که شامل مراکز دولتی، خصوصی و خیریه است. طبق آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر ، حدود ۷۰ درصد معتادان در این مراکز دوره‌های درمانی را طی می‌کنند، اما نرخ بازگشت به اعتیاد همچنان بالا و در حدود ۶۰ درصد است.
تاریخچه پیدایش کمپ‌های اجباری ترک اعتیاد در ایران
کمپ‌های ترک اعتیاد اجباری در ایران از دهه ۱۳۶۰ با اردوگاه‌هایی مانند شورآباد آغاز شدند و با اصلاح قوانین در دهه ۱۳۸۰، به‌ویژه ماده ۱۶، به شکلی سازمان‌یافته‌تر ادامه یافتند. این کمپ‌ها با هدف کاهش آسیب‌های اجتماعی و کمک به معتادان متجاهر و خانواده‌های درگیر ایجاد شده‌اند و در شروع فعالیت خود به دلیل روش‌های غیرعلمی و نظارت ضعیف در ابتدا ضعف های زیادی داشتند و اینگونه بود که کمپ های ترک اجباری خصوصی شروع به پدید آمدن کردند.
دلایل شکل گیری کمپ های اجباری خصوصی در ایران
به دلیل وجود خلأهای درمانی و رفاهی مختلف در کمپ های اجباری دولتی، بسیاری از خانواده از فرستادن بیمار خود به مراکز ترک اعتیاد اجباری در هراس بودند. در چنین شرایطی شکل گیری کمپ ترک اعتیاد اجباری با مالکیت خصوصی به دلیل فراهم آوردن امکانات زیر، به سرعت مورد اقبال قرار گرفت و برگی جدید در تاریخچه مبارزه با اعتیاد در ایران رقم زد.
به گزارش وبسایت تاریخ ما خدماتی که معمولا در کمپ های ترک اعتیاد اجباری خصوصی در ایران ارائه میشود، عبارتند از :
- نظارت ۲۴ ساعته بیمار توسط پزشک متخصص.
- ویزیت مرتب توسط روانپزشک و روانشناس.
- جلسات خانواده درمانی و گروه درمانی.
- بهترین منو غذایی و اتاق اختصاصی.
- آموزش مهارت های زندگی پس از ترک.
- امکان در اختیار داشتن تلفن همراه جهت ارتباط با خانواده
- امکان در اختیار داشتن اتاق اختصاصی.
۳ راز ناگفته اعتیاد در تاریخ ایران چه بود؟
راز اول : در قرن‌های ۱۸ و ۱۹، قدرت‌های استعماری، به‌ویژه بریتانیا، برای کسب سود اقتصادی، تجارت تریاک را در مقیاس جهانی ترویج کردند. جنگ‌های تریاک (۱۸۳۹-۱۸۶۰) بین بریتانیا و چین نمونه بارزی است که هدفش حفظ تجارت تریاک بود، اما کمتر گفته میشود که این سیاست‌ها به گسترش اعتیاد در آسیا، از جمله ایران، دامن زدند. در ایران دوره قاجار، برخی منابع ادعا می‌کنند که تبلیغات استعماری، تریاک را به‌عنوان «درمان همه دردها» معرفی کرد تا بازار مصرف ایجاد کند.
راز دوم : در دوران صفویه، حاکمان از مواد مخدر برای آرام کردن توده‌ها یا کاهش مقاومت اجتماعی استفاده کردند. مصرف گسترده تریاک در قهوه‌خانه‌ها نه‌تنها تفریحی، بلکه گاهی به‌عنوان ابزاری برای کاهش ناآرامی‌های اجتماعی ترویج می‌شد.
راز سوم : در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰، شرکت‌هایی مانند بایر آلمان، هروئین را به‌عنوان دارویی «غیراعتیادآور» برای درمان سرفه و حتی اعتیاد به مورفین معرفی کردند. این ادعا باعث گسترش سریع مصرف هروئین شد، در حالی که شرکت‌ها از اعتیادآور بودن آن آگاه بودند.
