شامپولیون و سنگ رشید
اكتشاف تاریخ مصر باستانی یكی از درخشنده‌ترین فصول علم باستانشناسی به شمار می‌رود. تنها چیزی كه در قرون وسطی از مصر می‌دانستند آن بود كه این سرزمین یكی از مستعمرات رومی و یكی از مراكزی است كه دین مسیح در آنجا مستقر گردیده است. مردم، در دورة رستاخیز علم و ادب(رنسانس)، چنان گمان داشتند كه تمدن در یونان آغاز شده است؛ حتی در دورة روشنفكری، كه با هوشمندی تمام دربارة چین و هند تحقیق و مطالعه می‌كردند، از مصر چیزی جز اهرام آن نمی‌شناختند. باید گفت كه مصرشناسی یكی از نتایج سلطه‌طلبی ناپلئون است. هنگامی كه این فرماندة بزرگ اهل كرس در سال 1798 حملة معروف خود را بر مصر آغاز كرد، گروهی نقاش و مهندس با خود برد كه در آن كشور باستانی گردش كنند و از آن نقشه بردارند. عده‌ای دانشمند نیز در این حمله با ناپلئون همراه بودند كه توجه فراوانی به مصر داشتند؛ مردم این شدت توجه آنان را كار بیهوده‌ای می‌پنداشتند؛ دانشمندان در صدد آن بودند كه تاریخ مصر را، بهتر از آنچه مورخان آن زمان نوشته بودند، فهم كنند. همین ستاد علمی ناپلئون بود كه برای عالم جدید ما معابد اقصر وكرنك را اكتشاف كرد. كتاب وصف مصر(1809-1813)، كه این هیئت، پس از بازگشت، به عنوان گزارش برای انجمن علمی فرانسه تنظیم كرد، نخستین گامی است كه دانشمندان برای تحقیق و مطالعه در این تمدن فراموش شده برداشته‌اند.
با وجود این، سالهای درازی گذشت و كسی نتوانست آثاری را كه بر روی بناهای مصری نقش شده بود بخواند. شكیبایی و دقتی كه یكی از این دانشمندان، به نان شامپولیون، برای حل رموز نوشته‌های هیروگلیفی به كار برده نمونة برجسته‌ای از روح علمی موجود در آن دانشمندان به شمار می‌رود. شامپولیون مسله‌ای یافت كه بر آن از این «نقوش مقدس» مصری دیده می‌شد، ولی در زیر آن نقوش
بازسازی فرضی ستونبندی تالار بزرگ ستوندار در كرنك، از روی مدلی در موزة هنری مترپلیتن، نیویورك
در تاریخ 3 اكتبر 1899، بر اثر طغیان آب، یازده تا از این ستونها بر زمین افتاد.
نوشته‌ای یونانی بود كه نشان می‌داد این نگارشها به بطلمیوس و كلئوپاترا ارتباط دارد. وی چنان حدس زد كه دو كلمه‌ای كه در این كتیبه‌ها فراوان تكرار شده و با شعار پادشاهی همراه است، ناچار، باید اسم شاه و ملكه باشد؛ با این حدس، در سال 1822 توانست یازده حرف از حروف زبان مصری قدیم را تشخیص دهد؛ این، خود، دلیلی بود بر اینكه مصر قدیم حروف الفبایی داشته است. وی این حروف را با علامت سنگ بزرگ سیاهی كه سپاهیان ناپلئون در نزدیكی مصب شاخه‌ای از رود نیل، موسوم به رشید، یافته بودند تطبیق كرد. بر «سنگ رشید» نقوشی دیده می‌شد كه به سه زبان نوشته بودند؛ هیروگلیفی و دموتی- یا زبان رایج میان تودة مردم- و یونانی. شامپولیون كه یونانی می‌دانست، با استفاده از یازده حرفی كه از مسلة نخستین شناخته بود، در نتیجة بیست سال كوشش مداوم، توانست تمام رموز این نقش را حل كند و آن را بخواند و تمام حروف الفبای مصری را بشناسد و راه را برای اكتشاف جهان گمشدة بزرگی باز كند. این یكی از بزرگترین اكتشافات در تاریخ علم تاریخ است.
منبع :
– تاریخ و تمدن / مشرق زمین / جلد اول / مصر / اکتشاف مصر باستن
– تاریخ ما، کتابخانه / www.tarikhema.org/story/east
