سامریها چه کسانی بودند؟
سامریها (به زبان عبری: שומרונים شومرُنیم، عربی: السامریون) اقلیتی قومی-دینی از مردم شام هستند که ریشه‌شان به ساکنان کهن سامی این منطقه می‌رسد. از لحاظ مذهبی سامریان پیروان سامری گرایی یا فرقه سامری هستند، یکی از ادیان ابراهیمی که نزدیکی زیادی با یهودیت دارد و برپایه آموزه‌های تورات سامری ،تلمود اورشلیمی و مزامیر داوود بنا شده، ایشان باور دارند که پیروان آیین راستین بنی اسرائیل، پیش از تبعید به بابل هستند که توسط مردمی که در سرزمین اسرائیل مانده‌اند محفوظ مانده‌است، از این رو با یهودیت در بعضی موارد مخالف اند و آن را شبیه دین خود اما تحریف شده و آورده بازگشتگان از تبعید می‌دانند.
از لحاظ نسب ادعا می‌شود که سامریها شاخه‌ای از عبرانیهای کهن ساکن شام قدیم و از قبیله‌های افراییم و مناسه (دو پسر یوسف پسر یعقوب) و همچنین شاخه‌ای از قبیله کاهن لاوی هستند،[۳] که ارتباطشان با سامریه به آغاز ورودشان به سرزمین کنعان می‌رسد، در عین حال بعضی حدس می‌زنند که این ارتباط از شروع تبعید به بابل تا پادشاهی بابا ربا در سامریه بوده‌است، در هر صورت خود سامریها نامشان را نه از نام سرزمین سامریه که از لغت عبری شامریم שַמֶרִים به معنای نگهدارنده می‌دانند.[۴]
در تلمود اورشلیمی که متعلق به دوره اول بت همقداش (دوره اول معبد سلیمان) و به زبان آرامی غربی یا آرامی مورد استفاده شومرنیم است و با آرامی رایج در تلمود بابلی کاملاً متفاوت است نسب قطعی سامریها را از قبیله‌های افراییم و لاوی می‌داند که در تمام دوران به یکتاپرستی ادامه دادند.
اما در تلمود بابلی، یکی از متون یهودی که تاریخش به دوران تأسیس معبد دوم سلیمان می‌رسد، نسب سامریان مورد مناقشه‌است، در آن کتاب از سامریان با عنوان כותים کوثیم یاد شده‌است، که به شهر باستانی کوثا اشاره دارد، که از لحاظ جغرافیایی امروز جزئی از کشور عراق است.[۵] در هر حال در کتاب مقدس کوثا تنها یکی از چندین شهری است که مردم از آن‌ها به سامریه آمده‌اند، علی‌رغم این در ادامه باز از سامریهای با عنوان کوثایی یاد شده‌است،[۶] با اضافه شدن این ادعا که مردان کوثا نرگال را به عنوان خدای خود برگزیده‌اند.[۷][۸] بررسی‌های ژنتیکی جدید تصدیق می‌کند که سامریان و یهودیان همانگونه که در تلمود آمده ریشه‌هایی مشترک دارند.[۹]
از لحاظ تاریخی سامریان جمعیت عمده‌ای داشته‌اند – بیش از یک میلیون در اواخر دوران رومیها اما به تدریج در قرون بعدی به چند ده هزار نفر کاهش یافته‌اند – کاهش جمعیت بدین شکل نتیجه چندین حادثه تاریخی بوده که از جمله مهمترینشان، سرکوب خونین سومین خیزش سامریها توسط امپراطوری بیزانس و اسلام آوردن جمعیت‌های عمده‌ای از آن‌ها در اوایل دوره اسلامی فلسطین است.[۱۰][۱۱][۱۲] بر اساس سرشماری خودشان در تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۱۲ تنها ۷۵۱ سامری موجودند که تنها در چند نقطه یعنی قریه لوزه در کرانه باختری رود اردن و شهر خولون در اسرائیل و در ایران در استانهای کردستان و کرمانشاه زندگی می‌کنند و دارای کنیسه ای متعلق به ۱۲۳۵ سال پیش در یکی از مناطق کرمانشاه می‌باشند. همچنین ۸ خانواده سامری نیز در شهر غزه موجودند.[۱۳] در سرشماری جدید ۷ مارس ۲۰۱۵ تعداد آن‌ها به ۹۰۰ نفر افزایش پیدا کرده‌است. پیروانی با گذشته‌های مختلف نیز در خارج از اسرائیل به فرقه سامری پیوسته‌اند که مانند این ۹۰۰ نفر دارای اصالت نسبی نیستند، به خصوص در ایالات متحده.
الفبای مورد استفاده شومرنیم یا بن شومریها الفبای آرامی و الفبای سامری است که دارای مشابهت‌های فراوانی با همدیگر هستند. در الفبای سامری از نقطه و اعراب‌گذاری استفاده نمی‌شود اما در الفبای آرامی کاربرد زیادی دارند.
با زنده شدن دوباره تکلم به عبری توسط یهودیان در اسرائیل و همچنین گسترش آن و رسمی شدنش پس از پدید آمدن اسرائیل، بسیاری از سامریان در اسرائیل امروزه از زبان عبری و آرامی سامری استفاده می‌کنند. زبان مادری اکثر سامریها در دوران جدید عربی یا آرامی سامری بوده‌است، همچنانکه برای آنهایی که در کرانه باختری رود اردن زندگی می‌کنند هست. سامریهای ایران به زبان آرامی شومری تکلم دارند که زبان قدیمی آرامی غربی اورشلیمی است. سامری عبری، سامری آرامی و سامری عربی به عنوان زبان ادبی مورد استفاده‌اند که توسط الفبای سامری و همچنین گونه‌های مختلف الفبای کهن عبری نوشته می‌شود که با الفبای عبری مورد استفاده یهودیان که خط مربعی نامیده می‌شود و از الفبای آرامی برگرفته شده متفاوت است.[۱۴] عبری و پس از آن آرامی زبان‌هایی بوده‌اند که توسط سامریان و یهودی‌ها در زمان تبعیدشان توسط رومیها در یهودیه استفاده می‌شده.[۱۵] اما سامریهای ساکن در ایران و عراق و منطقه بین‌النهرین قدیم به همان زبان اصلی آرامی شومری(آرامی) تکلم دارند.
