در اواخر دوره ساسانی براثر ضعف شاهنشاهی ایران و امرا محلی قدرتی بدست آورده و حکومت های مستقلی که به حکومت مرکزی نیز مختصر اطاعتی داشتند پدید آوردند. نام و نسب بعضی از ایشان در کتب قدیم مانده است از زمان فیروز اول ساسانی ممالکی که در مشرق مرو رود واقع است از تسلط دولت ایران خارج بود هرات هم دیگر جزو قلمرو ساسانی شمرده نمیشد. مقارن حمله عرب گیلان و ولایات ساحلی دریای خزر در تصرف یکی از سرداران دیلمی بنام موتا(موتار) بود. طبرستان را اسپهبدان داشتند.
پادشاهان ممالکی که مجاور سرحدات شرقی و. شمال ایران بودند به القاب مخصوص خود معروفند. شاه نسارا، وراز(گراز،مقایسه شود با لقب شهروراز) و شاه ابیورد را (وهمنه)،خوارزم را (خسروخوارزم) و بخارا را (بخاراخوذا)، وردانه را (وردانشاه)، سمرقند را (طرخان)
در طخارستان مشرق کابل (یبغو) سلطنت میکرد که لقب باستانی امرای کوشانی است و امیری به نام (شاذ) تابع او محسوب میشد. ترکه و نیز طرخان که در بادغیس بود مطیع این شاذ به شمار می آمد. کلمه (شاذ) لقبی ایرانی است که مانند اخشید؛شهرگ، شهر از ریشه خشای بمعنی شاه آمده است.
شایانشاه: حکمران سرزمین شایبان در مغرب ایران.
امو کانشاه: حکمران دشت امو کان یا موقان در
آذربایجان.
براشکانشاه: حکمران بر اشکان در آذربایجان.
گیگانشاه: حکمران گیگان در میان سند و مکران.
بلاشگانشاه: حکمران بلاشگان (بلاساغون) در مشرق ایران.
نخشبانشاه: حکمران نخشب یا نسف در آسیای مرکزی.
کشمیرانشاه: حکمران کشمیر.
گوچشاه : پادشاه طوایف گوچ در جنوب شرقی ایران و همسایهی بلوحان امروز بوده اند این طایفه را به عربی «قفص» و پادشاه ایشان را قفص شاه» گون
چغان خداه: حکمران چغانیان در شمال ترمذ.
سامان خداه: حکمران ناحیهی سامان از نواحی سمرقند.
حکمران طخارستان را شروین میگفتند.
ریوشار:حکمران ریوشاران در ماوراءالنهر.
بندون: خکمران سرزمین کش در شمال سمرقند .
یمانشاه : حکمران یمن تازیانشاه : حکمران سرزمین تازیان (عربستان) ترازخداه : حکمران تراز یا ادرار در ترکستان
چول : حکمران دهستان در سرزمین گرگان تا خلیج حسینقلی در کنار دریای خزر
تین یاخذین : حکمران ناحیه شاش یا چاچ در شمال جیحون
باید دانست که این القاب مربوط به یک زمان نیست بلکه در دوره های مختلف۔ تاریخ ایران قدیم پادشاهان وحکمرانان محلی به این القاب و نامهاخوانده میشدند حتی تاچند قرن پس از اسلام این القاب هنوز باقی بوده است.
