معماری اهرام مصـر

معماری مصریان که با دین پیوند نزدیک داشت، در ساخت اهرام شکوفا گردید، و از این راه به اوج خود رسید. اهرام مصر همواره از همان آغاز در میان عجایب هفت گانۀ جهان باستان قرار داشته است. در مصر هرم های فراوانی وجود دارد که مهم ترین آنها سه هرم بزرگ واقع در جزیرۀ جیزه (Gizeh) هستند. سه هرم موجود در جیزه متعلق یه «خفرن»، «خئوپس» و «منکورع» از فرمانروایان دورۀ سلسلۀ چهارم تاریخ مصر باستان هستند. مجموعۀ این اهرام همیشه مورد تحسین بوده و از لحاظ جلال و بزرگی تأثیر عجیبی در همۀ جهان گردان و مسافران داشته اند. بانیان این اهرام نام های زیبنده ای به آن ها داده بودند چنان که هرم نخست به «قبلۀ خئوپس»، هرم دوم به «خفرن بزرگ است» و هرم سوم به «منکورع الهی است» نامگذاری شده بودند. ( بهمنش، ۱۷۰ )

این اهرام به خاطر بزرگی، یکپارچگی و تقریباً دور دست بودن همواره توجه و کنجکاوی بشر را برانگیخته است. چنان چه در طول تاریخ نام های گوناگونی هم به خاطر این بزرگی به آنها داده اند. مثلاً در دوران هایی به «کوه های فراعنه» و «انبار غله های یوسف» معروف بوده اند. در بعضی ادوار به طور جدی تصور می شد که در طول هفت سال قحطی ای که در زمان یکی از فراعنه مصر روی داد و یوسف پیامبر آن را پیش بینی کرده بود، پس از خلاصی آن حضرت از زندان او از اهرام به عنوان غله استفاده نموده است. ( کلایتون، ۶۰ )

جدا از اهرام سه گانۀ جیزه اهرام دیگری نیز در مصر قرار دارند. نخستین هرم بزرگ مصر متعلق به سِنفرو (Senefrou) از فرمانروایان سلسلۀ سوم است. هرم خفرن از روی هرم سنفرو و به تقلید از آن ساخته شده است. هرم خفرن دارای قاعدۀ چهارگوش با تخته سنگ های بزرگ که هر کدام دو نیم تُن وزن داشته اند و حتی یک میلی متر بین آنها فاصله وجود ندارد ساخته شده اند. هرم خئوپس که بزرگترین هرم جیزه است نیز دارای همین جزئیات است. در این هرم دو میلیون و سیصد هزار قطعه سنگ با وزن دو و نیم تن به کار رفته است. این سنگ ها را از معدن سنگ گرانیت قرمز در سین (از شهرهای مصر باستان که امروزه آسوان نام گرفته است) واقع در مصر علیا که فاصلۀ آن تا اهرام ۱۱۲۰ کیلومتر بوده می آوردند. بلندی هرم بزرگ ۱۹۵ متر، درازی هر قاعده ۳۰۵ و مساحت قاعدۀ هرم ۹۳۶۳۶ متر است.

هرودوت که حدود دو هزار سال پس از ساختن اهرام از آن ها دیدن کرده، نوشته است که ساخت کانال ویژۀ مجرای آب که سنگ ها را با کشتی به نزدیکی اهرام می رساند ۱۰ سال و بنای هرم مدت ۲۰ سال طول کشیده است. برای این کار تعداد یکصد هزار نفر به کار گرفته شده بودند. ( هرودوت، ۱۷۱ )

جدا از توصیفات ظاهری و چگونگی ساختن اهرام آن چه اهمیت دارد این است که اهرام آرامگاه فراعنه بوده و برای نگاهداری همیشگی پیکر فرعون طراحی شده بودند. در این اهرام که دارای معماری منحصر به فرد و طراحی ویژه ای بود اتاق های گوناگونی قرار داشت. اتاق مرکزی ویژۀ تابوت فرعون بود. در کنار آن اتاقی ویژۀ نیایش وجود داشت و حلقه چاهی که معمولاً دهانۀ آن به اتاق اصلی جسد می رسید ساخته شده بود. در نیایشگاه میز ویژۀ هدایا را نیز قرار می دادند و فرعون مُرده پس از جدایی از این دنیا و با اذعان به دسترسی به همۀ خواسته های دنیوی در آن سکنی می گزید.

در نزدیکی اهرام مجسمۀ ابوالهول قرار داشت. مجسمه ای با بدن شیر و سری به شکل انسان یا حیوانی مانند قوچ. به نظر می رسد هدف از ساختن مجسمۀ ابوالهول نگاهبانی از روح موجود در درون اهرام بوده که در مواقعی که به سوی آسمان پرواز می کرد این نگاهبانی انجام می شده است، ولی در واقع هیچ کس هدف مصریان را از ساخت این مجسمه نمی داند.

برچیده از تاریخ تمدن های مشرق زمین
نوشتۀ دکتر باقرعلی عادلفر.