آیا فوتبال را چینی ها اختراع کردند؟
۲۰ سال پیش که انگلستان میزبان جام ملت های اروپا بود ترانه ای به این مناسبت ساخته شد که محبوبیت زیادی کسب کرد و حتی درصدر جدول پرفروش ترین ها قرار گرفت. ترجیع بند آن این بود:”داره می یاد خونه…. فوتبال داره می یاد خونه.”
ولی چینی ها هم می توانند ادعا کنند که سرزمین آنها خانه باستانی و اولیه فوتبال است و برنامه های بلندپروازانه ای در سر می پرورانند تا روزی میزبان و حتی قهرمان جام جهانی فوتبال شوند.
از قرار معلوم شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین فوتبال دوست و طرفدار باشگاه منچستر یونایتد است. چند ماه پیش که از استادیوم منچستر سیتی دیدار کرد مکالمه او با میزبانانش به این کشید که چینی ها فوتبال را اختراع کرده اند. شنیدن این ادعا برای اکثر دست اندرکاران فوتبال انگلستان که این کشور را زادگاه فوتبال می داند عجیب است ولی کوین موور، مدیر موزه ملی فوتبال انگلستان این نکته را می پذیرد.
او هنگام دیدار شی جین‌پینگ و دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا از این موزه گفت: “با وجودیکه انگلستان زادگاه فوتبال در شکل مدرن آن است، ما همیشه این را قبول داشته ایم که ریشه های تاریخی این بازی به چین بازمی گردد.”
ولی چقدر از این ورزش یا بازی را چینی ها اختراع کرده اند؟
باشگاه شفیلد انگلستان که قدیمی ترین باشگاه فوتبال فعال در جهان است، در سال ۱۸۵۸ اولین مقررات بازی فوتبال را تدوین کرد. در آن زمان بازیکنان هنوز می توانستند از دستان خود استفاده کنند. در سالهای ۱۸۶۰ فوتبال به سرعت تکامل یافت و به ورزشی بدل شد که امروزه آن را می شناسیم، یعنی یازده بازیکن برای هر تیم، کرنر و پنالتی، استفاده از دست فقط برای دروازه بان و مسابقات ۹۰ دقیقه ای.
اما از فوتبال بسیار قدیمی تری که در چین رایج بود چه می دانیم؟
بیش از ۲۰۰۰ سال پیش در چین بازی رایج بود به نام تسوجو که می توان آن را “توپ زدن با پا” نامید. این کلمه امروزه جوچاو تلفظ می شود و هنوز هم برای نامیدن ورزش فوتبال به کار برده می شود.
دوران طلایی فوتبال چین همزمان با سلسله سونگ، اواسط قرن دهم تا اواخر قرن سیزدهم میلادی بود. “توپ زدن با پا” بخشی از یک فرهنگ بزرگتر سرگرمی، ورزش و تفریح در شهرهای چین بود و هر شهری شیوه بازی خودش را داشت. در یک شیوه نگاه داشتن توپ در هوا موضوع رقابت بود و در شیوه های رایج دیگر تیم های رقیب مسابقه می دادند و هدف وارد کردن توپ داخل دروازه بود.
این بازیها که در اکثر موارد توسط بازیکنان حرفه ای انجام می شد در کتاب مشهوری با عنوان “شکوه پایتخت شرقی” در توصیف کایفنک پایتخت سلسله سونگ، سال ۱۱۲۰ چاپ شد.
باشگاههای آن دوران مدیر، مربی و کاپیتان داشتند و در تحقیقات اخیر هانس اولریخ فوگل، پژوهشگر آلمانی، تعدادی از کتابهای راهنما و مقررات این باشگاهها کشف شده که شیوه بازی را با دقت تشریح می کنند.
اعضای این باشگاهها معمولا مردان جوان خانواده های مرفه بودند ولی گاه بازیکنان حرفه ای از اقشار دیگر نیز به این تیم ها راه می یافتند.
بازی تسوجو به عنوان یک برنامه تفریحی و سرگرم کننده در ضیافت های دربار برای مهمانان خارجی انجام می شد. حتی خود امپراطورها نیز تسوجو بازی می کردند. یک نقاشی از امپراطور تایتسو وجود دارد که او را هنگام بازی در جمع درباریان فربه نشان می دهد.
براساس کتابچه های باشگاههای آن دوران، این بازی به دو شکل انجام می شد یک شیوه دروازه داشت و دیگری نداشت. ارتفاع دروازه حدود ۱۰ متر بود، تورهای آن از الیاف رنگی بافته می شد و درست وسط این تور بزرگ سوراخی دایره شکل با قطری بین ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر وجود داشت. اعضای هر تیم لباسی به رنگ ویژه و متفاوت می پوشیدند. کاپیتان ها کلاه های مخصوصی بر سر می‌گذاشتند که مثل بازوبندهای امروزی کاپیتان ها، با کلاه سایر بازیکنان متفاوت بود.
هر تیم به شیوه دقیق و براساس سلسله مراتب توپ را توسط اعضای خود به دروازه حریف می رساند و بازیکن نهایی که به او “گلزن” گفته می شد وظیفه داشت توپ را وارد دروازه کند. در تقسیم کار این تیم ها دروازه‌بانی وجود نداشت. مثل امروز تیمی که گل بیشتری می زد برنده می شد و معمولا به گلزن های موفق میوه و شراب جایزه می دادند.
فوتبالی که قرن ها پیش در چین رایج بود در مقایسه با شعبده بازیهای مسی و نیمار کمی خشک به نظر می رسد. ولی در جامعه ای پیرو مکتب کنفوسیوس خیرخواهی و حس نیت ارزش های مهمی تلقی می شد. “ده اصل اساسی” مقررات فوتبال باستانی چین شامل مواردی مثل احترام به سایر بازیکنان، حسن نیت و روحیه گروهی بود. مقررات حکم می کرد که رفتار همه شرافتمندانه باشد، برای سایرین خطری ایجاد نکنند و توپ را در انحصار خود نگیرد.
می توان دید که منش ورزشکاری در فوتبال چینی با ورزشکاران یونان باستان که فقط پیروزی برای آنها مهم بود و تیم وسیله پیروزی بود، تفاوت فراوانی داشته است.
بازیکنان خوب ثروتمند می شدند و از باشگاهها برای بازی در جشن‌های درباری امپراطوران دعوت می شد. حتی نام بعضی از این بازیکنان کشف شده است.
اما تنها هدف شهرت و پول نبود. به عنوان مثال در کتابچه های آن دوران چنین قید شده: “این بازی شادی بخش است و برای جوانان چموش سرمشق خوبی است. قدرت بدنی را تقویت می کند، به هضم غذا کمک کرده و راه مناسبی برای مقابله با چاقی مفرط است. تنش درونی افراد را آزاد کرده، روحیه را تقویت می کند و برای فراموش کردن دلمشغولی های روزانه بسیار موثر است.”
زنان نیز به تماشای بازی علاقه زیادی داشتند. شاعری در قرن نهم میلادی در وصف این بازی شعر و نثر نوشته و تحقیقات هانس اولریخ فوگل، پژوهشگر آلمانی نشان می دهد که حتی زنان در این بازی شرکت می کردند. یک طراحی ساده که از آن دوران باقی مانده زن و شوهری را هنگام بازی در حیاط منزلشان نشان می دهد، زن موهای خود را دم اسبی بسته و حین بازی لباسهایش بالا رفته است.
آیا می توان گفت فوتبال در چین اختراع شده؟
این حقیقت دارد که چینی ها بیش از هزار سال پیش باشگاههای منظم، مقررات و جمعیتی فوتبال دوست داشتند. اما این بازی که آن را “توپ زدن با پا” می توان نامید با آنچه در اواسط قرن نوزدهم در شفیلد انگلستان تدوین و تثبیت شد فاصله زیادی دارد.
تنظیم مقررات توسط بریتانیایی ها باعث شد که فدراسیون های فوتبال در سراسر جهان شکل بگیرند و فوتبال را به ورزشی همگانی و نه فقط برای حضرات تبدیل کرد. بنابراین شاید بهتر است بازی مرسوم در چین را کماکان “توپ زدن با پا” بنامیم و نه فوتبال.
رئیس جمهور چین آرزوی میزبانی و قهرمانی جام جهانی فوتبال را عنوان کرده و شاید در دورانی که هر کشوری حتی قطر میزبان این مسابقات می شود، چین نیز دیر یا زود به این قابلیت ها برسد. با توجه به پشتکار، زیرساخت های عالی کشور و علاقه وافر مردم به فوتبال، چین همه شرایط لازم برای میزبانی را دارد.
اما در مورد قهرمان جهانی، قاعدتا باید بیشتر صبور باشند. سطح فوتبال امروزی چین هنوز بسیار پایین است. ولی با توجه به قابلیت های چینی ها در فراگرفتن، آمادگی آنها برای سرمایه گذاری در سطوح پایین و فراگیر رشته های ورزشی و اراده و سماجت مشهورشان بعید نمی دانم یک روزی قهرمان جهان شوند.
