توت‌عنخ‌آمون
یازدهمین فرعون مصر توت‌عنخ‌آمون یا توتنخآمِن (معنای نام: پنداشت زنده آمون) نام داشت که دوره پادشاهی وی به سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۳ پیش از میلاد باز می‌گردد. وی از دودمان هجدهم یا همان پادشاهی نو شناخته می‌شود. نام آغازینش توتنخآمِن(به معنای : پنداشت زنده آتون) بود.آرامگاه توت‌عنخ‌آمون در تاریخ ۴ نوامبر ۱۹۲۲ در دره پادشاهان توسط هاوارد کارترکم و بیش دست‌نخورده یافت‌شد. از محل دفن او، به عنوان یکی از مهم‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی در سده بیستم میلادی یاد می‌شود. او رهبر بازگشت از آیین آتونیسم به آمونیسم، آیین باستانی مصر بود و در نه سالگی به پادشاهی رسید. وزیر و جانشین احتمالی وی آیه(آیی) شاید بر بسیاری از تصمیمهای سیاسی او اثرگذار بوده باشد. توتنخآمِن از نامدارترین فراعنه مصر باستان است و عامه مردم او را با نام پادشاه توت می‌شناسند. از توت انخ آمون در کتاب سینوهه نیز روایت شده‌است.
نظرات گوناگونی در رابطه با شجرنامه توت‌عنخ‌آمون وجود دارد و هنوز یقینی در آن به وجود نیامده است. مثلاً مورخان نمی‌دانند که آیا او فرزند آخناتون است یا آمنهوتپ سوم یا حتی آیه، کشیش بزرگ آمون.توتنخآمِن در ۹ سالگی با سومین دختر آخناتون و نفرتیتی، انخ‌اسن‌پاآتون (کسی که برای آتون زندگی می‌کند) ازدواج می‌کند و پس از مرگ اسمنخکاره، با نام توتنخآمِن به پادشاهی می‌رسد. همسر جوانش نیز نام انخ‌اسن‌آمون (کسی که برای آمون زندگی می‌کند) را برای خود برمی‌گزیند.
آنطور که مورخین و پژوهشگران نقل می‌کنند، فرعون جوان، تحت تأثیر وزیرش آیه، دستور می‌دهد که تمامی نام‌های آتون و آخناتون را از معابد پاک کنند و نام آمون را که در دورهٔ حکومت آخناتون حذف شده بود دوباره حک کنند. از آن پس، به دستور کشیشان، بردن نام آخناتون که جنایت‌کار بزرگ خوانده می‌شود قدغن است. او پایتخت خود را شهر تب (تبس، تیبس، تبای)(که از زمان آخناتون رها شده بود) قرار می‌دهد و حدود ۱۰سال حکومت می‌کند، بی آن که پادشاهی او جلال یا درخشندگی خاصی داشته باشد. وی آخرین فرعون دودمان شکوهمند هجدهم است؛ آیه پس از چهار سال پادشاهی حکومت را به رامسسیان (دودمان نوزدهم) می‌سپارد.
مرگ پادشاه
توتنخآمِن عمر کوتاهی داشت، او به صورت غیر منتظره در ۱۹ سالگی، در حوالی ماه ژانویه بی آن که جانشینی از خود برجای بگذارد می‌میرد. مرگ او برای مصریان غیرمنتظره است و مقبرهٔ وی هنوز تکمیل نشده است؛ بنابراین تابوت وی را در مقبره‌ای دیگر قرار می‌دهند که نسبتاً ساده است. احتمال می‌رود که این آرامگاه برای آیه ساخته شده بوده باشد، که با وجود سن بالایش پس از توتنخآمِن بر تخت می‌نشیند.علت مرگ توتنخآمِن امروزه معمایی است که هنوز حل نشده است. متخصصینی که پس از کشف آرامگاه توسط هاوارد کارتر و لرد کارناروون مومیایی را مطالعه کردند متوجه هیچ‌گونه آسیب‌دیدگی بر روی بدن نشدند و این نظریهٔ هرگونه مرگ اتفاقی یا خشونت‌آمیزی را دور می‌کند؛ ولی برخی جراحت کوچکی را در نزدیکی گوش چپ کشف کردند که می‌تواند نشان دهندهٔ این باشد که فرعون جوان دچار خونریزی مغزی شده‌است.
