ماجرای زنی که اولین مدرسه دخترانه در تهران را تاسیس کرد
تاریخ ایران در عرصه‌های مختلف مملو از نام زنانی است که زمینه‌های رشد جامعه را فراهم کرده‌اند. در این فهرست زنان نامدار تاریخ ایران اما نام «طوبی آزموده» نیز کمتر شنیده شده است؛ بانویی که نامش با تاسیس اولین مدرسه دخترانه تهران نیز گره خورده و آغازگر راهی پراز فروغ برای تحصیل دختران این سرزمین بوده است. داستان زندگی پربرکت این بانوی دلسوز را بخوانید.
در خیابان حافظ فعلی اطراف چهار راه حسن آباد را که بگردید، کوچه «طوبی» را پیدا می‌کنید. اما کمتر کسی می‌داند پشت این اسم روی تابلو چه داستانی نیز نهفته است و این اسم به نام چه بانوی بسیار بزرگی اشاره دارد. در دوران قاجار اولین مدارس دخترانه تهران و بعد از نهضت مشروطه تاسیس شدند. اما پا گرفتن مدرسه‌ای که ویژه تحصیل دختران باشد، کاربسیار سختی بود. در روزگاری که نه مکتب و مدرسه به اندازه کافی وجود داشت و نه در برخی فرهنگ‌ها تحصیل برای دختران امری پسندیده محسوب می‌شد، راه‌اندازی مدرسه‌ای ویژه دختران گامی بسیار مهم و البته پردردسر بود. در آن دوران، خانواده‌هایی که به تحصیل دختران خود اهمیت می‌دادند با استخدام معلم سرخانه زمینه باسواد شدن آنها را فراهم می‌کردند. «طوبی آزموده» هم خوش‌اقبال بود که در یکی از همین خانواده‌ها متولد شد.
پدرش «میرزا حسن‌خان سرتیپ» که از درجه‌داران ارتش بود، معلمی برای دختر خویش استخدام کرد تا او زیر نظر معلم‌های سرخانه تحصیلاتش را شروع کند. پیش از پرداختن به سرگذشت طوبی آزموده، بررسی چند نکته درباره دلیل مخالفت برخی با تاسیس مدرسه دخترانه اهمیت دارد. بعد از انقلاب مشروطه، گفت‌وگوهایی بین نمایندگان موافق و مخالف این مدارس هم در گرفت. برخی چون ناظم الاسلام از تاسیس مدراس دخترانه حمایت کردند و گفتند: «در تربیت بنات و دوشیزگان وطن بکوشیم و به آنها هم لباس علم و هنر نیز بپوشیم، چه تا دخترها عالم نشوند، پسرها نیز بخوبی تربیت نخواهند شد.» و برخی دیگر همچون «میرزا سید محمدصادق» رئیس مدرسه اسلام، نبودن اداره نظمیه، نداشتن پلیس مرتب برای حمایت از این مدارس و کمبود معلم زن را دلیل مخالفت با تاسیس مدارس دخترانه عنوان کردند.
ماجرای تاسیس دبستان ناموس
در همین دوران که نمایندگان درگیر جدل‌ها و بحث‌های بی‌پایان درباره راه‌اندازی مدارس دخترانه بودند، «طوبی آزموده» که اکنون بانویی ۲۹ ساله بود و با تحصیل در خانه به زبان‌های فارسی، فرانسوی و عربی تسلط داشت، به همراه چند بانوی دیگر آستین همت بالا زد تا اولین مدارس دخترانه تهران برای تحصیل دختران این سرزمین راه‌اندازی شود. طوبی آزموده که خود در خانه‌ای در محله سنگلج تهران باسواد شده بود و بعد از ازدواج هم با کمک معلم‌های خصوصی چند زبان خارجی را فرا گرفت، پیشگام تاسیس مدرسه‌ای برای تحصیل آسان‌تر دختران شد. وی نام نخستین دبستان دخترانه تهران را «دبستان ناموس» گذاشت. این مدرسه در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی در خیابان حافظ کنونی، جایی در حوالی چهار راه حسن‌آباد نیز تاسیس شد و به دلیل استقبال بسیار خانواده‌ها کمی بعد با تلاش بی‌وقفه این بانوی اثرگذار تعداد مدارس دخترانه تهران به عدد ۶ هم رسید. معروف است ۸ سال پس از تاسیس اولین دبستان دخترانه تهران و زمانی که شمار این مدارس به ۶ رسید، حدود ۳ هزار و ۵۰۰ دختر تهرانی در مدارس دخترانه او ثبت‌نام کردند و از نعمت سواد بهرمند شدند.
کم‌کم دبستان ناموس به قدری توسعه یافت که توانست به یکی از مهم‌ترین و مجهزترین مدارس تهران هم تبدیل شود و تا پایان دوره دبیرستان هم دختران را آموزش دهد. درسال ۱۳۰۷، نخستین گروه دختران از این مدرسه مدرک دیپلم گرفتند؛ توران آزموده، گیلان خانم، بی‌بی‌خانم خلوتی،فرخنده خانم ، فخرعظمی ارغنون و مهرانور سمیعی اعضای این گروه بودند.
او به فکر زنان بازمانده از تحصیل هم بود
پایان کار بزرگ این بانوی فرهیخته تاسیس مدرسه دخترانه ناموس نبود. مدارس وی به تدریج آنقدر گسترش پیدا کردند که شرایط تحصیل دختران تا پایان دوره دبیرستان هم در آنها فراهم شد. در سال ۱۳۰۷ هم وقتی نخستین گروه از دختران از این مدرسه مدرک دیپلم گرفتند، روزی بزرگ و غرورآفرین برای این بانوی دلسوز هم رقم خورد. آزموده اما کمی بعد به فکر سوادآموزی به زنان مسن‌تر هم افتاد. وی کلاس‌های اکابر را برای سوادآموزی به زنان بازمانده از تحصیل راه‌اندازی کرد. در سال ۱۳۱۵ بعد از فوت او مدرسه ناموس چند سالی توسط «طوبی مشکوه نفیسی» مدیریت شد و در سال ۱۳۱۹ در اختیار وزارت فرهنگ وقت قرار گرفت. «مهری فرمانفرما» دختر عبدالحسین فرمانفرما، نخست‌وزیر احمدشاه و از رجال سیاسی قاجار درباره این مدرسه نوشته است: «مدرسه ناموس یکی از نخستین دبستان‌های دخترانه تهران به شمار می‌رفت و توسط خانم ایرانی که می گفتند شوهرش را در جوانی از دست داده بنیانگذاری شده بود…شاگردان زیادی در آن مدرسه آموزش می‌دیدند. مرا به کلاس چهارم بردند. در حیاط بزرگ مدرسه درخت‌های کاج بلندی{قرار} داشت… کلاس چهارم اتاق کوچک چهارگوشی بود که روشنایی خود را از بالای یک پنجره می‌گرفت. نیمکت های باریکی در آن گذاشته شده بود…»
مدرسه دخترانه‌ای که تعطیل شد
در ماجرای تاسیس اولین مدرسه دختران تهران نام بانوی دیگری در تاریخ معاصر ثبت نشده است.حدود یک سال قبل از تاسیس دبستان ناموس، «بی‌بی‌خانم استرآبادی» مدرسه‌ای ویژه دختران با نام دبستان «دوشیزگان» را تاسیس کرد که البته این مدرسه پیش از آنکه ثمری بدهد و کار سوادآموزی به دختران را شروع کند، کمی بعد از تاسیس به دلیل مخالفت‌های فرهنگی جامعه تعطیل شد.
تصویر منسوب به «طوبی آزموده» موسس اولین مدرسه دخترانه تهران.
تصویر منسوب به آزموده در سال ۱۲۵۷ شمسی به دنیا آمد و در سال ۱۳۱۵ در ۵۸ سالگی از دنیا رفت.
