سرانجام محققان اسرار خط ایلامی را کشف کردند

جوامعی که در آن‌ها زبان و خط ایلامی به کار گرفته می‌شد، در جنوب و جنوب غربی ایران کنونی (خوزستان) سکونت داشتند.
گروهی از متخصصان اروپایی به رهبری «فرانسوا دیست»، باستان‌شناس فرانسوی، نیز موفق شدند که یکی از اسرار بزرگ تاریخی را رمزگشایی کنند و راز و رمز خط ایلامی، شیوه نوشتاری هم کمتر شناخته‌‌شده‌ای که در ایران باستان استفاده می‌شد، را دریابند.

به گزارش نشریه «یوروپین تایمز»، این ادعا هم از سوی برخی متخصصان مورد مناقشه نیز قرار گرفته است، اما اگر صحیح باشد، می‌تواند حقایق بسیاری را در مورد جامعه‌ای کمتر شناخته‌ شده که در فاصله بین‌النهرین باستان و تمدن دره سند شکوفا شده بود، روشن کند.

به تازگی تحلیلی که منتشر شده، مدعی است که شناسایی رموز خط ایلامی، می‌تواند در مجموع به بازنگری روند تکامل شیوه‌های نوشتاری بینجامد. این بررسی به گفته محققان، کشف جدیدی در مورد این خط باستانی یکی از اکتشاف‌های بزرگ باستان‌شناسی طی دهه‌های اخیر است.

کارشناسان هم برای رمزگشایی از عناصر تشکیل‌دهنده خط ایلامی، بررسی نوشته‌های روی مجموعه‌ای از گلدان‌های نقره‌ای باستانی را به‌کار گرفته‌اند. باستان‌شناس دانشگاه پادوا، ماسیمو ویداله، در این زمینه هم گفت: «تحقیقی که انجام گرفته است، بر اساس شناسایی و خواندن آوایی نام پادشاهان است.»

 در سال ۲۰۱۵ فرانسوا دیست در لندن به مجموعه‌ای خصوصی دسترسی پیدا کرد و توانسته است گلدان‌های نقره‌ای را بررسی کند که حکاکی‌های بسیار فراوانی به خط میخی و ایلامی داشتند. این مجموعه ارزشمند در دهه ۱۹۲۰ که طی حفاری کشف شد، بلافاصله هم به تاجران غربی فروخته شده بود و بر آن مبنا، هم منشا و اصالت آن‌ها مورد تردید بود. با این حال، هم تجزیه و تحلیل ظروف نشان داد که آن‌ها واقعا قدیمی‌اند.

در مورد منشا این گلدان‌ها دیست، نیز معتقد است که آن‌ها در یک گورستان سلطنتی در صدها کیلومتری جنوب شرقی شوش دفن شده بودند که مربوط است به حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است؛ یعنی درست زمانی که خط ایلامی در آن جوامع رواج داشت.

بر اساس این بررسی ها، گلدان‌های نقره که به حاکمان دو سلسله مختلف تعلق دارند، از قدیمی‌ترین و کامل‌ترین نمونه‌های کتیبه‌های سلطنتی ایلامی‌اند.

به گفته باستان‌شناس فرانسوا دیست، کنار هم قرار دادن حکاکی‌های روی ظروف مزبور، در رمزگشایی خط ایلامی بسیار هم مفید بوده است، چون می‌توان برخی از نام‌هایی را که به خط میخی نوشته شده‌اند، از جمله نام پادشاهان مشهور ایلامی، را با نمادهایی در خط ایلامی هم مقایسه کرد.

وی با بررسی نشانه‌های تکرارشونده در خط ایلامی توانست معنای حروفی را که از یک‌ سری اشکال هندسی تشکیل شده‌اند، درک کند. این محقق، افعالی مانند «دادن» و «ساختن» را هم ترجمه کرده است. دیست و گروهش بعد از مدت‌ها مطالعه و بررسی، ادعا کردند که می‌توانند ۷۲ نشانه را در این خط بخوانند.

آن‌ها در نتیجه‌گیری خود نیز اعلام کردند: «اگرچه به دلیل تعداد محدود کتیبه‌ها، رمزگشایی کامل هنوز هم امکان‌پذیر نیست، زیرا به نظر می‌رسد که در مسیر درستی قرار داریم. کار بسیار دشوار ترجمه تک‌تک متون ادامه دارد. بخشی از مشکل این است که زبان ایلامی، که بیش از ۳۰۰۰ سال پیش در این منطقه رواج داشت، هیچ همزاد شناخته‌شده‌ای ندارد و همین امر، هم تشخیص آواهای احتمالی نشانه‌ها را دشوار می‌کند.»

جوامعی که در آن‌ها زبان و خط ایلامی به کار گرفته می‌شد، در جنوب و جنوب غربی ایران کنونی (خوزستان) سکونت داشتند. در فارسی باستان هم نام ایلام، هوجیه و پارس بوده است. بعد از الحاق ایلام به امپراتوری هخامنشی در اواسط قرن ششم پیش از میلاد، زبان ایلامی تا دو قرن دیگر هم جایگاه پیشرو خویش را حفظ کرد و پس از آن به تدریج جای خود را به پارسی باستان داد. خط ایلامی باستان هم پیش از این فقط تا اندازه‌ای رمزگشایی شده‌ بود.

در تصویر چنانکه پیدا است، شبکه‌ای از ۷۲ نشانه رمزگشایی شده است که سیستم آوانگاری خط ایلامی بر آن هم استوار است. رایج‌ترین انواع گرافیکی برای هر علامت نشان داده شده است. نشانه‌های آبی در جنوب غربی، و نشانه‌های قرمز در جنوب شرقی ایران به اثبات رسیده است. نشانه‌های سیاه هم در هر دو ناحیه نیز مشترک است.