پزشکی در شهر سوخته

باستان شناسان در شهر سوخته به عنوان مهمترین محوط باستانی در استان سیستان و بلوچستان در خلال کاوش‌ها در سال ۱۳۵۶ و در یک قبر دسته‌جمعی کشف شده متعلق به حدود ۴۸۰۰ سال پیش و در میان بقایای اسکلت‌های ۱۳ فرد مدفون، جمجمه جوانی را پیدا کردند که بخش راست آن دارای یک بریدگی عمیق مثلث شکل است و بر اساس مشاهدات اولیه باستان‌شناسان و تحقیقات بعدی انسان‌شناسان، یک عمل جراحی برای درمان بیماری هیدروسفالی بر روی این جمجمه انجام شده است.

پس از کشف و بررسی این جمجمه و پیدا کردن جواب برخی از سوالات، کتابی به نام «مجموعه مقالات شهر سوخته» توسط سید منصور سید سجادی نوشته شد که در آن مقالاتی از حسین سرحدی، روح‌الله شیرازی و حسین مرادی گردآوری شده است. در بخشی از این کتاب که نتایج بررسی این جمجمه در آن نوشته شده، آمده است:  در بررسی‌های اولیه انجام شده روی این جمجمه، جنسیت صاحب آن، مؤنث تشخیص داده و سن آن نیز حدود ۱۸ سال تخمین زده شد و یک شکستگی در استخوان‌های قسمت پایین ریشه راست فک وجود داشت. این جمجمه مجدداً بررسی و بازنگری و سن قطعی آن ۱۳ سال با ۶ تا ۹ ماه کم و یا زیاد تعیین شد.

جمجمه مورد بحث از نظر اندازه، دارای حجم بزرگی بوده است که بیشتر به خاطر بزرگ شدن بیش از حد بخش مرکزی آن و از هر دو طرف، استخوان آهیانه بوده است. همچنین در یک دید افقی مشاهده شد که بخش‌های چپی پشت جمجمه نسبت به بخش راست آن بزرگتر شده است در حالی که بخش جلویی راست جمجمه نسبت به قسمت چپ برجسته‌تر است؛ بنابراین صورت او به نظر عادی می‌آید اما این فرد دارای جمجمه‌ای فوق‌العاده بزرگ است؛ در حالی که ارتفاع معمولی دارد.

جمجمه جراحی شده ای که از محوطه باستانی شهر سوخته به دست آمده یکی از مهمترین کشفیات باستان شناسان در حوزه تاریخ پزشکی است  جمجمه ای که متعلق به دختر جوان ۱۲ تا ۱۳ ساله‌ای بوده است و  پزشکان شهر سوخته، به عمل جراحی وی اقدام کرده‌اند اما این بیمار حداقل چندین ماه پس از عمل جراحی، زنده مانده و سپس فوت کرده است باستان شناسان هنوز دلیل مرگ او را نمی دانند و نتوانستند به این سوال پاسخ دهند که او به دلیل عفونت پس از عمل جراحی فوت کرده و یا دلیل دیگری داشته است.

البته باستان شناسان با بررسی اسکلت های دیگر دفن شده در گورستان شهر سوخته به این نتیجه رسیده اند که سن متوسط زنان در شهر سوخته بر اساس آزمایش روی ۱۱۰ اسکلت بین ۲۰ تا ۲۵ ساله حدود ۲۶ سال بوده است؛ بنابراین فوت فرد مورد نظر در سنی بین ۱۳ تا ۱۴ سال در جامعه شهر سوخته، مسئله غیرعادی به شمار نمی‌رفته است.

با این وجود آگاهی پزشکان شهر سوخته در ۵۰۰۰ سال پیش از وجود این بیماری و علت آن و روش‌های معالجه آن از جمله شگفتی های تاریخ پزشکی ایران است. این جمجمه اگرچه در شهر سوخته کشف شده و می بایست در یکی از موزه های استان سیستان و بلوچستان باشد اما اکنون در اختیار موزه تاریخ پزشکی تهران است و در یکی از ویترین های این موزه به نمایش گذاشته شده است.

مردم شهر سوخته از دانش اصول پزشکی و زیبایی شناختی آگاه بودند .

سرپرست گروه کاوش شهرسوخته کشف چشم مصنوعی از اسکلت زن جوانی را مهمترین یافته های بخش گورستان های شهرسوخته دانست و گفت : سیاهی این چشم از قیر پلاستیکی و سفیدی چشم از چربی حیوانی ساخته شده بود که البته بقایای سفیدی چشم میکروسکوپی کشف شده است.

این باستان شناس شاخصه مهم کاوش امسال شهر سوخته را کشف کهن ترین قبر بیان کردوگفت: موارد فرهنگی داخلی قبور ارتباط نزدیک جامعه شهر سوخته را با خراسان شمالی یا جنوب ترکمنستان کنونی نشان می دهند.

منصور سجادی شهرسوخته را از محوطه ای باستانی معمولی بسیار فراتر معرفی کرد و افزود: این شهر جزو بزرگترین شهرهای آغاز دوران شهرنشینی است و شاهراهی کلیدی برای مطالعات وسیع باستان شناسی در چند نسل است.

وی اضافه کرد: پیش از کاوش های شهرسوخته و جیرفت , فلات ایران به عنوان منطقه ای که دو تمدن بزرگ بین النهرین و هند را به هم متصل می کرد مطرح بود در صورتی که پس از اعلام نتایج یافته های این دو شهر باستانی , توجه باستان شناسان غرب به بخش شرق ایران معطوف شد .