ویژگی بادگیرهای شاخص ایران
بادگیرهای دو طبقه
فقط چند نمونه انگشت شمار بادگیر دو طبقه در ایران وجود دارد؛ در این نوع بادگیرها عموما بادگیر طبقه دوم که روی بادگیر طبقه اول قرار می گرفته، کوچکتر از آن بوده و بادگیر پایینی همچون پایه ای برای بادگیر بالایی به نظر می آید، به طوری که راجع به ضرورت ساخت بادگیرهای دو طبقه چنین اظهارنظر کرده اند. گروهی گفته اند که در گذشته بر اثر ناامنی در طبقه دوم آن آتش می افروختند تا رخنه و ورود دشمن را به روستاهای اطراف اطلاع دهند. از طرفی طبقه دوم به عنوان برج راهنما برای کاروانیان به حساب می آمده است.
عده دیگر می گویند ساختن بادگیر دو طبقه یک نوع هنر معماری است، زیرا ساختن آن کار هر معماری نیست؛ نظر دوم به حقیقت نزدیکتر است زیرا در طبقه دوم امکان رفتن افراد یا آتش افروزی نیست و از جهتی فرم ظاهری بادگیر نشان می دهد که معمار شناخت کاملی نسبت به مسائل زیباشناختی داشته و بعد زیبایی شناسان در اهم کار بوده است. زیاد بودن چنین بادگیرهایی برای استفاده بیشتر از باد خنک در ارتفاع بالاتر نیز می باشد.
چند نمونه از این دسته بادگیرها شامل:
۱. بادگیر دو طبقه در رباط حاجی ابوالقاسم رشتی در روستای عقدا: این بادگیر روی ایوان قرار گرفته و متشکل از دو بادگیر است که بادگیر دوم کوچکتر از بادگیر پایینی می باشد و بادگیر پایینی یا پلان مستطیل شکل و تیغه های موازی طراحی شده و از هر چهار طرف امکان دریافت باد را دارد، شش منفذ در جبهه طولی و سه منفذ در جبهه عرضی دارد؛ از شش منفذ طولی، چهار منفذ آن بسته می باشند که این کار به گفته توسلی بر حسب تجربه روشن می شده و به سبب مقابل بودن نسبت به جریان های متغیر پر گرد و غبار بوده است و از طرفی در مواردی برای کم کردن شدت کار بادگیر بعضی از شیارهای آن را می بستند که بادگیر بالایی دقیقا در مرکز هندسی پلان بادگیر پایینی واقع شده و در پلان هشت ضلعی است و از همه طرف قابلیت دریافت باد را دارد.
۲. بادگیر دو طبقه در باغ سرهنگ آباد اردستان : این بادگیر در فرم پلان یکی از بی نظیرترین بادگیرهاست که فرم پلان قفسه بالایی و پایینی هر دو دایره ای شکل و تیغه های داخلی آنها قطرهای دوایر هستند؛ قفسه و کانال اشکوب دوم بادگیر کوچکتر از اشکوب پایینی است که در این بادگیر نیز بادگیر بالایی در مرکز هندسی بادگیر پایینی واقع شده است.
۳. بادگیر باغ صدری در تفت یزد: این بادگیر پس از بادگیر دولت آباد شاید یکی از بلندترین بادگیرها باشد. این بادگیر دو اشکوبه دو قفسه دارد که قفسه بالایی چهار طرفه است و قفسه زیرین آن دو طرفه است؛ این بادگیر به همراه مجموعه کوشک صدری در زمره آثار یونسکو به ثبت رسیده و در حال حاضر در حال مرمت است. فرم تیغه های داخلی آن موازی است و ساقه آن نیز تزیینات گچ بری دارد که برای صاحبخانه نوعی تفاخر محسوب می شده است و از طرفی در تلطیف هوای خانه بسیار موثر است، برای این که باد در هر سمت و ارتفاعی که جریان داشته باشد به راحتی به جهت منافذ یکی از طبقات به داخل کشانده می شود.
باغ صدری
قدمت بادگیر باغ صدری را می توان به استناد «سفرنامه مک گریگور» در ۱۸۷۹ میلادی تا حدی برآورد کرد. توضیحاتی در مورد این بادگیر نشان از حضور آن و اتمام ساخت آن قبل از ساخت ۱۸۷۹ می دهد؛ بنابراین این بادگیر بیش از ۱۳۷ سال قدمت دارد در پنج مایلی برد، باغ های زیبایی وجود دارد که باغ صدری در تفت نمونه زیبایی از آنها می باشد. در این باغ یک خانه اعیانی با یک بادگیر بلند نیز ساخته شده است.
۴. بادگیر خانه آقازاده در ابرقو: اتاق بادگیر در این خانه همانند بادگیر باغ دولت آبادی از تالار جدا و متصل به اتاق می باشد؛ این اتاق کلاه فرنگی است که حوض آبی نیز در آن قرار دارد. فرم پلان بادگیر بالایی و پایینی مستطیل شکل و با تناسب تقریبی دو به یک است، هر دو بادگیر تحتانی و فوقانی چهار طرفه اند، فرم تیغه ها نیز صلیبی شکل است که بادگیر پایینی سیزده منفذ در جبهه طولی دارد که چهارتای آنها بسته است و در جبهه عرضی نیز دو منفذ باز را داراست و ارتفاع بادگیر به هجده متر می رسد.
۵. بادگیر چپقی سیرجان(کرمان): این بادگیر بر پایه هشت ضلعی می نشیند و متعلق به خانه مسکونی یکی از بزرگان سیرجان است. کالبد بادگیر به لحاظ شکل و فرم قفسه و مجازی دریافت کننده باد در ایران بی نظیر است.
