اقوام آریائى ایران دین واحدى نداشتند، مثلا سکاها اعتقادات خاص خود را داشتند و پارت ها عقاید ویژه خودشان را دارا بودند. و عقاید این دو قبیله با عقاید اقوام شرق ایران اختلاق اساسى داشت .
در نزد ایرانیان باستان (قبل از زرتشت )((مهر)) یا ((میترا))، خداوند بود و مالک چراگاههاى وسیع و نگهبان خستگى ناپذیر. میترا پرستان بر این باور بودند که از دید او چیزى پنهان نیست ، زیرا ((میترا)) چشم روز و خورشید افول ناپذیر است . ((میترا)) همه جا حاضر و هزار گوش و هزاران چشم دارد. ((میترا)) نسبت به بد اندیشان و پلیدان و عهد شکنان بسیار قهار و بیرحم است و نسبت به نیکان و ستایشگران بسیار مهربان است و ((میترا)) پرستان از نعمت فراوان برخوردار مى شوند.
دو فرشته به نامهاى ((راشنو)) و ((سرائوشا))زیر فرمان ((میترا)) هستند که مجازات گناهکاران را بر عهده دارند. و در مقابل خدا و ملکوت (روشنائى و فراوانى )، تاریکى و پلیدى قرار دارد که در آن ((دیوان )) فرمانروائى دارند.
اعتقاد به قواى دو گانه از خصوصیات ایرانیان باستان بوده است . آنان به سرنوشت انسان پس از مرگ ایمان داشتند و معتقد بودند که مردمان با ایمان در آخرت پاداش خواهند یافت و از سعادت سرمدى برخوردار خواهند شد.
بنا به نوشته محققان ، ایرانیان باستان (قبل از زرتشت ) علاوه بر اعتقاد به تعدد خدایان ، به ((خداى خدایان )) یا ((ایزد ایزدان )) نیز باور داشتند و از میان همه آنان خدایان به ((آگنى )) خداى آتش و ((ایندرا)) خداى طبیعت و رعد و برق و ((میترا))خداى نور و خورشید، و ((وارونا)) خداى آسمان ، و ((آناهیتا)) خداى آب ایمان داشتند.
ایرانیان از عهد باستان نسبت به ((آتش )) یک نوع احترام ویژه اى قائل بودند. آتش ، آیتى و مظهرى از ((آگنى )) بود، لذا آن را ستایش مى کردند. و فروزندگان آتش را که به منزله ((روحانیون )) بودند، به نام ((اتربانان )) یا آذربانان مى خواندند. ایرانیان باستان دیگر مظاهر طبیعت را نیز مى پرستیدند.
ایرانیان باستان به شعار پندار نیک ، گفتار نیک ، کردار نیک (قبل از زرتشت ) ایمان داشتند و به آن عمل مى کردند. طبق مدارک موجود، در ایران قدیم چند پیامبر بودند که به ((زرتشت )) ملقب بودند.((زرتشت )) در نزد انان به معناى ((ستاره طلائى )) بود.
آنان احکام و تعالیمى مشابه آنچه بعدها زرتشت آورد، در میان خود داشتند. ولى مردم عصر هخامنشیان این نام را فقط به اخرین پیامبر این گروه که در عصر هخامنشى زندگى مى کرد، اختصاص داده بودند.
