تاریخچه لباس و پوشاک در دوره مادها

مادها در فاصله ۷۰۸ تا ۵۶۰ پ.م بر ایران حکومت می­کردند.

پوشاک و مد ایران در دوره ماد شامل کلاه­،­پیراهن­،­شلوار­،­کفش­،­کمربند­،­جبه و شنل بوده است.

اطلاعات مربوط به پوشش مردم در دوره مادها،عمدتاً منحصر به لباس­های مردان است که این اطلاعات شامل دو دسته از منابعند:گزارش­هایی که از نویسندگان کلاسیک ثبت شده است و آثار باستانی.

این دسته که شامل آثار با ارزش باستانی­ اند را می­توان به چهار دسته تقسیم کرد:

1. سنگ­ نگاره­ های داریوش یکم(۵۲۱-۴۸۶ پ.م) در بیستون
2. پیکره‌های نمایندگان ۳۰ ملتی که تخت امپراطوری هخامنشیان بودند و بر آرامگاه داریوش یکم در نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید کنده شده‌اند و همین نقوش توسط جانشینان وی نیز تکرار شده‌است.
3. معماری منحصربه­فرد تخت جمشید(به ویژه پلکان شرقی آپادانا) که جنگجویان،بزرگان و نمایندگان ملل مختلف امپراطوری هخامنشیان را نشان می­دهد.
4. نقوش متنوع، به‌ویژه هنرهای دستی

ادیث پرادا تأکید می‌کند که:

در کُل، در هنر خاور نزدیک، تفاوت میان مردم غالباً بر اساس پوشاک آن‌ها مشخص می‌شد.

ایرانی‌ها پیراهن چین‌دار خاور نزدیک را پذیرفته و آن را اصلاح کردند و به آن سربند و کلاه شیاردار بلندی که احتمالاً از سربند پَردار آشوری اقتباس شده بود، افزودند. از این رو گاهی اوقات پژوهشگران این سبک را «جامهٔ پارسی» و لباس برگرفته از آسیای میانه را «جامهٔ مادی» می‌نامند. این نام‌ها همیشه دقیق نیستند، با این حال هرودوت گواهی می‌دهد که «پارسیان» برحسب عادت، لباس «مادها» را می‌پوشیدند.

کلاه:

کلاه نزد ماد گذشته از پوشاندن سر وصورت درمقابل سرما و گرما جنبه آرایش و نمایشی نیز داشته است . ماد ها برای نمایش خصوصیات مذهبی صنفی ، قومی و نژادی خود از کلاه استفاده می کردند که نماینده موقعیت طبقاتی افرادی است که آن را بر سر نهاده اند.

چون مادها از اقوام مختلف(مانند سکاها و سغدها و …)بودند لذا سعی میکردند که کلاه قومی خود را حفظ کنند.در بررسی های تاریخی از جمله تخت جمشید ۵ کلاه بازشناخته شده است:

1. 1. 1. کلاه ساده نمدی با دنباله­ای در پشت آن
      2. کلاه گرد نمدی که علاوه­بر دنباله پشت­سر دارای گوش پوش نیز بوده
      3. کلاه گرد نمدی با دنباله نوک­تیز یکسره در پشت و گوش پوش هایی بلند­تر(گویند مردم سغد این کلاه را بر سر می­گذاشتند)
      4. کلاه نمدی بی­دنباله دارای دو گوش­پوش نوک تیز بلند
      5. کلاه بلند نوک­تیز دارای دنباله یکسره و بندی متصل به یکی از گوش­پوش­ها برای بستن کلاه(این کلاه را مادپوشانی به یر دارند که به وسیله یک نفر مادی مقرب دربار برای معرفی هدایت می­شوند

در آثار باقی مانده از مادها نقشی از تاج و دیهیم و بساک وجود ندارد مسلما بزرگان و پادشاهان مادی نیز مانند هخامنشیان از انواع تاج و دیهیم استفاده می کرده اند ولی مدرکی در این مورد از خود به جا نگذاشته اند.

مردم عادی کوچه بازار از موبند کتانی استفاده می کردند و این رسم بسیار کهن در پیش از هخامنشیان وجود داشته و مبین اختلاف پوشش توده ی مردم با طبقات در باری و نظامی بوده است در تصویر ماد با شنلی از یوز پلنگ موبند نشان داده شده است.

پیراهن:

پیراهن مادها بدون چین که در جلوبسته و بدون درز بوده که بلندی آنـ به زانو می­رسد. پیراهن مادی دارای آستین بلندی است که با ملایمت از سرشانه به سوی مچ دست تنگ شده،چسبان و اندکی چین دار می­شود. در نقوش تخت جمشید سه نوع یقه در این نوع پیراهن دیده شده است:

1. نوعی گرد است و چال گردن را می­پوشاند.
2. نوعی سه گوش بسیار ملایم و نزدیک به خط مستقیم است.
3. نوع سوم از سر یک شانه مستقیم به سرشانه دیگر رفته است که این نوع بسیار کمتر دیده شده است.

شلوار:

شلوار مادی، راسته بوده تا مچ پا و روی کفش می‌رسیده، از بالا به پایین به‌تدریج تنگ می‌شده و در مچ نواری داشته که در قسمت جلو گره می‌خورده و دمپای شلوار را جمع می‌کرده و همچنین نواری به شکل رکاب به پایین شلوار دوخته می‌شده تا از بالا رفتن ساق آن جلوگیری کند.

نوعی شلوار به شکل شلوار های تنگ رکاب دار امروزی بوده که در نقوش تخت جمشید و پاسارگاد کمی گشاد تر و بلند تر روی کفش را می گرفته و با رکابی در زیر کفش دیده می شود و گاهی از درزی به درز دیگر شلوار متصل می شدند این رکاب سبب می شد که شلوار هنگام سواری و یا شکار بالا کشیده نشود نوع دیگر شلوار که در نقوش تخت جمشید دیده می شود شلواری است با همان فرم با چین های افقی که کناره های درز های شلوار جمع می شوند و این نوع شلوار همچنین در تن پوش مجسمه یکی از بزرگان مادی با باشلق و شنل بلند آستین دار مشاهده می شود.

شنل:

درنقوش تخت جمشید دو نوع شنل را مشاهده شده است یکی با آستین بلند که مشخصاً بلندی آن تا مچ پا می رسید و مانند یک خرقه شانه را می پوشانید.نوع دیگر بدون آستین بود که بوسیله دو نوار از طرفین یقه در زیر گلو گره می خورد.

گاهی هم این نوع شنل بصورت پوستی بر روی شانه افکند می شد اشراف و بزرگان از پوست یوز پلنگ ومردم عادی از پوست گوسفند استفاده می کردند.

کفش:

کفش مادی از چرمی یک‌تکه بوده که مانند جوراب به پا کشیده می‌شده است و از نمای نیم‌رخ درزی در آن دیده نمی‌شود.

کمربند:

کمربند مادی یک‌تکه چرم بلند به‌اندازه دو برابر دور کمر بوده است، مردم عادی دو کمربندِ دیگر برای آویزان کردن کماندان و قمه نیز داشته‌اند.

پوشاک زنان:

زنان ماد نیز مانند مردانشان از پیراهن شلوار شنل کفش و کمر بندی که شرح آن داده شد استفاده می کردند البته آثاری هم از این دوره به دست آمده که مبین نوع دیگری از پوشاک درمیان زنان مادی می باشد تن پوش ساده و نوع پوشش سر ودامن هایی کوتاه تر از نقوش پهلوی زنی در تن پوشی با آستین کوتاه و دامنی که بلندی آن تا مچ پا نمی رسد و در پایین دامنش شرابه هایی دیده می شود.

گردآورنده حسین زارع کار