زندگینامه و آثار ابن مقفّع

نام این مورخ، محقق و نویسنده برجسته در نخستین سده های اسلامی ابومحمد عبدالله بن مقفّع الکاتب است. وی اصلاً ایرانی و زادگاه وی استان خوزستان در جنوب غربی ایران شناخته شده است. وی در سال ۱۰۶ هجری- قمری به دنیا آمده و در بصره بزرگ شده است. نام اصلی او «روزبه» و کنیه اش را «ابوعمرو» گزارش کرده اند. به استناد روایات و گزارشهای تاریخی ابن مقفّع در سالهای پایانی زندگی خود یعنی در سنین پیری و در عین کهولت به دین مبین اسلام مشرف گردید.

    ابن مقفّع نخستین کسی بود که منطق[۱] را برای ابوجعفر منصور ترجمه کرد. ترجمه اثر ارزشمندی به نام کلیله و دمنه از زبان پهلوی به عربی را از کارهای برجسته او می دانند. ترجمه کلیله و دمنه وی چندین بار در سرزمینهایی چون مصر، هندوستان و در قارۀ اروپا به چاپ رسیده است. در عصر حاضر نیز پژوهشگران غربی به نوشته های او و اظهاراتش تکیه کرده و آن را مستند می دانند.

    از دیگر آثار ارزشمند او ترجمه عربی خداینامه از زبان پهلوی است که نه از اصل آن و نه از ترجمۀ ابن مقفّع چیزی در دست نیست.[۲] ابن مقفّع به اندازه ای در عرصه تاریخ نگاری و به ویژه در زمینۀ تاریخ ایران و ایرانیان خوش درخشیده است که چهره های برجسته تاریخ نگاری جهان اسلام مانند ابن الندیم[۳] و دیگران به او استناد کرده و از او نقل قول فراوان کرده اند. مورخان و دانشمندان پس از سدۀ دوم هجری- قمری که متّکی به پژوهشها و آثار ابن مقفّع بوده اند، اطلاعات گرانبهای خود را دربارۀ تاریخ عصر ساسانیان از وی اقتباس کرده اند. علیرغم تحقیقات و خدمات ارزنده این پژوهشگر، زبان شناس و مورخ ایرانی الاصل، فرجام تلخ و سهمگینی را به او نسبت داده اند. مرگ ابن مقفّع را برخی از علاقمندان و پیروان شیوه های پژوهشی او هولناک گزارش کرده اند. روایت شده است که منصور خلیفه عباسی که دوران خلافت او را بیست و دو سال یعنی از سال ۱۳۶ تا ۱۵۸ هجری- قمری نوشته اند، تحت تأثیر بدگویی های دشمنان ابن مقفّع قرار گرفت و چون خود خلیفه نیز طبعی سرکش و طینتی سفّاکانه داشت به سفیان[۴] حاکم دست نشاندۀ خود در بصره دستور داد تا ابن مقفّع را از میان بردارد و حاکم امتثال امر خلیفه را کرد و ابن مقفّع را کشت. روایتی دیگر نیز در دست است که حاسدان و مغرضان پیوسته بر آن بودند تا نتیجه تحقیقات، تتبعات و ترجمه های ارزشمند عبدالله بن مقفّع را موذیانه و زیرکانه از بین برده و به کلی منهدم نمایند. برخی گمان می کنند که سرنوشت خداینامه و ترجمه عربی آن از زبان پهلوی که توسط ابن مقفّع صورت گرفته است، به واقع چنین بوده است.

[۱]. Logik.

[۲] .خدادادیان، اردشیر: پیشینۀ زبان و ادبیات پهلوی، مجلّۀ بررسیهای تاریخی، ص ۷۳.

[۳] . نام اصلی وی که مؤلف کتاب «الفهرست» از جمله است «ابوالفرج محمدبن اسحق بن ابی یعقوب الندیم الوارق متولد ۲۹۷ هجری- قمری است.»

[۴]. Sophian, Sofian.

منبع : کتاب تاریخ ایران در دوره ساسانیان

نویسنده : دکتر اردشیر خدادادیان

نشر الکترونیکی سایت تاریخ ما