اهمیت دادن خسرو انوشیروان دادگر به دانش

خسرو انوشیروان در منابع تاریخی بیگانه ، به عنوان پادشاهی دانش دوست و فیلسوف معرفی شده است، چنان که آگائیاس با همۀ دشمنی و کینه ای که از خسرو انوشیروان دارد، اعتراف میکند که این پادشاه ایرانی را به لحاظ دانش دوستی بسیار مورد تمجید و تکریم قرار داده اند آن هم نه تنها ایرانیان بلکه تنی چند از رومیان نیز از این جهت که وی دوستدار ادب و صاحب نظر دقیق فلسفه ی ماست.

نقل منابع از این رویکرد وی 

منابع عربی نیز بارها از دانش دوستی خسرو انوشیروان یاد کرده اند. دیگر منابع نیز بر دانش دوستی خسرو انوشیروان تأکید دارند، چنان که ابن بلخی می گوید چون پادشاهی بر خسرو انوشروان عادل قرار گرفت هر کجا کتابی در مورد حکمت ها و سیاست می یافت میخواند. در کلیله و دمنه نیز آمده است که:  انوشروان کسری بن قباد، خَفَّفَ اللهُ عَنهُ، از شعاع عقل و نور عدل حظی وافر ارزانی داشت…. تا نهمت بتحصیل علم و تتبع اصول و فروع آن مصروف گردانید و در انواع آن به منزلتی رسید که هیچ پادشاه پس از وی آن مقام را در نتوانست یافت.

رویگرد علم گرایانه در آئینه اشعار

دینوری نیز میگوید «میان پادشاهان ایران هیچکس از انوشیروان بیشتر در طلب علم کوشا نبود و خود جامع فنون ادب و حکمت بود، ادیبان و حکیمان را به خود نزدیک میساخت و قدر و منزلت ایشان را میشناخت.» شاهنامه فردوسی هم در گزارش دورۀ خسرو انوشیروان، آکنده از اشاره هایی به خردمندی و خرد پروری و دانش دوستی این پادشاه است. به گزارش شاهنامه فردوسی :

دل شاه کسری پر از داد بود
به دانش دل و مغزش آباد بود

فردوسی، خسرو انوشیروان را از همه مردم پر هنرتر و فرزانه تر می داند:

نه زو پر هنرتر به مردانگی
به تخت و به دیهیم و فرزانگی

بدون تردید در کشوری که پادشاه و وزیر – خسرو انوشیروان و بزرگمهر  – خردمند و دانش دوست باشند علم و فرهنگ اوج میگیرد و دانشمندان سعادتمند خواهند شد. دانش دوستی و خرد پروری خسرو انوشیروان سبب شد که دانشمندان و هنرمندان کشورهای دیگر به دربار او روی آورند و دستاوردهای علمی و تجربه های خود و تمدنی که نماینده آن بودند از راه تألیف کتاب و پرورش شاگردان به ایران انتقال دهند.

با پشتیبانی خسرو انوشیروان کتابهای زیادی در زمینه ی پزشکی ،فلسفه نجوم و … از روم و هند و دیگر کشورها به پهلوی (پارسی میانه) ترجمه و در دانشگاه جندی شاپور بایگانی شدند.  فرمانروایی خسرو انوشیروان را باید عهد نهضت فرهنگی ایران و اوج شکوفایی دانشگاه جندی شاپور به شمار آورد. بسیاری از نخبگانی که با ورود اسلام به ایران در خدمت تمدن اسلامی درآمدند جدا از این که خود از پرورش یافتگان جندی شاپور بودند دست آویز علمی آنها در زمینه های گوناگون همان کتابهایی بود که در دوره خسرو انوشیروان پادشاه دانش دوست و فرهیخته ی ایران تألیف و ترجمه شده بودند.

جهش علمی کشور

دوره پادشاهی خسرو انوشیروان در تاریخ ساسانیان روزگار درخشان فرهنگ و تمدن ایران و دوره ی شکوفایی نهضت تمدنی و فرهنگی ایرانیان بود. با پشتیبانی و علاقه مندی این شهریار بود که متن های گوناگون علمی در زمینه های پزشکی، فلسفه، نجوم و ریاضیات از زبانهای ،یونانی سُریانی و هندی به فارسی میانه ترجمه شدند. حتی گفته می شود خسرو انوشیروان آموزش فلسفه و نجوم را در جندی شاپور الزامی کرده بود و گذشته از مطالعه کتابهای علمی و فلسفی خود در انجمن های مناظره و مباحثه علمی حضور می یافت و با دانشمندان گفت و گو میکرد.

علاقه مندی او به علم و فلسفه چنان بود که حتی یونانیان وی را شاگرد افلاطون می انگاشتند. به نقل از آگائیاس خسرو انوشیروان همواره با فلاسفه و موبدان گفت و گو و مناظره داشت. از این رو در فلسفه آزموده شده بود و در پاره ای منابع مانند ثعالبی از او به عنوان خردمندترین و دادگرترین و آگاه ترین فرد در شناخت اسرار و رموز دلها یاد شده است.دانش دوستی خسرو انوشیروان سبب شد که در گستره شاهنشاهی او، روز به روز علم و دانش اهمیت بیشتری پیدا کند.

بردباری دینی او هم زمینه را برای آمدن دانشمندان و نویسندگانی از کشورهای متمدن آن روزگار با هر دین و اندیشه ای، به دربار او فراهم آورد. به زودی دربار خسرو انوشیروان کانون گردهم آمدن دانشمندان یونانی، یهودی، مسیحی، هندی و ایرانی گردید. نتیجه و ثمره این گرد همایی ها و توجه به علوم مردمان متمدن آن روزگار آمیختن علوم شرقی و غربی و به دنبال آن توسعه ی فرهنگ و تمدن ایران در زمان ساسانیان و سپس سده های نخستین اسلامی بود.