متون بی‌شماری به خط میخی یا گونه‌های هیروگلیفی هیتیایی وجود دارد که مربوط به مطالب دینی می‌شود. تقویم های مربوط به پرستش و تصنیف های دینی با فهرست‌های خدایان و همچنین بخشهای مربوط به سیاست مانند عهدنامه ها، اعلامیه ها، در ارتباط باخدایان سرزمین وجود دارد. تعدد خدایان و نام‌های خدایان در این اسناد در مقایسۀ با منابع بین‌النهرینی یا اوگاریتی جالب توجه است.هیتی ها برای خلاصه کردن مجموع خدایان، آن‌ها را «هزار خدای حاتی» می‌نامیدند. این تعداد بسیار را می‌توان با این حقیقت توجیه کرد که هیتی ها تنها یک قوم در میان چندین قوم در آناتولی بودند و همۀ آن‌ها سنت‌های دینی و خدایان محلی خود را داشتند. اما چون نفوذ سیاسی هیتی ها افزایش یافت این پرستش ها جزو نظام هیتیایی درآمدند که معمولاً، زبان اصلی خود را حفظ کردند. این تأثیر بردباری دینی باعث شد که سرزمین‌های دیگری فتح شوند و همچنین به قدرت خدایان، جهت حفظ کشور افزود . تنها در موارد نادر، در پرستش های محلی یا ملی دخالت به عمل آمد که روی هم رفته، غیرقابل تغییر باقی ماند و از سنت دیرینۀ آناتولی پرستش نیروی خدا در طبیعت، کوه‌ها، رودها و چشمه سارها و همچنین مادر _ الهه و همسر او هوا_ خدا  متجلی شد. اما «دین رسمی» امپراتوری هیتی ها، ضمن کوشش برای تفوق بر پرستش های محلی، به سبب تکامل تاریخی، بسیار پیچیده است.

در آغاز، پادشاهان هیتیایی سیو siu , آسمان_ خدای هندو اروپایی زئوس zeus یونانی و ژوپیترjupiter رومی را می‌پرستیدند. به نظر می‌رسد که مفهوم آن، در این باشد که فرمانروای هیتیایی خود را «خورشید من» می نامید.. سپس هوا _ خدای حاتی با مرکز پرستش خود در نریک Nerik در شمال آناتولی نقش برجسته‌ای به خود گرفت. رسمی‌شدن بیشتر خدایان بعد از ۱۴۰۰ قبل از میلاد صورت گرفت در هنگامی‌که خدایان هیتیاییو لوویایی Luwian، معرفی شده‌اند. دبیران پایتخت امپراتوری سعی  کردند که این صفحه آرایی نام‌های خدایان را منظم سازند و بر اساس گونه‌های معینی به این کار پرداختند که در فهرست‌های گوناگون خدایان یافت شده و در اسناد رسمی قابل تشخیص است. سپس چندین خدا را ازلحاظ وظیفۀ آن‌ها طبقه بندی کردند، که آن‌ها را بر اساس کلمۀ اختصاری کال KAL برای خدایان حامی سومر می‌شناسند. گذشته از این، خدایانی را با منشأهای مختلف به گروه‌های گسترده معروف به کالوتی Kaluti  گردآوری کردندکه شامل روابط پدر فرزندی و ناشی از ازدواج است. نام‌های خدایان هیتیایی گاهی در اشاره به جنبه‌های وظیفه ای آنان آمده است، به‌جای آن‌که بکوشند که یک همزمانی درست به دست دهند . گذشته از این، فهرست ها، ازلحاظ ساختار طبقاتی تنظیم‌شده‌اند و مهم‌ترین خدایان را در بالاترین طبقه قرار داده اند. بنابراین، فهرست  طبقاتی متأخر شامل اولاً خدایان سلطنتی و ملی و شامل خورشید _ خدای آسمان و خورشید_ الهۀ آرینا، پادشاه و ملکۀ سرزمین‌ها می‌شود. سپس، نام هوا_ خداهای گوناگون تحت عنوان مراکز خدا پرستشی، خدایان کال، بعضی از خدایان مهم بابل( مانند آلاتوم Allatum، ِااَ Ea و دامکینا Damkina , مردوک و غیره) است.

خدایان کشاورزی ( تله پینو)، ایشتار_ الهه، جنگ_ خدا( زابابا zababa) خدایان برجستۀ محلی که نام آن‌ها در قراردادها آورده می‌شد. خدایان جهان فرودین، خدایان نخستین و بالاخره نام‌های خدایان کوه‌ها، رودها، چشمه ها، آسمان و زمین آورده شده است.

دیگر خدایان مهم را تنها از روی دعاها و متون دینی می‌توان شناخت. اینان شامل مادر_ الهه ها ( ماخ mah)، مزولا mezula، هالماشوایت Halmashuit و شاروما Sharruma هستند.

منبع:

• کتاب تاریخ اساطیری ایران، اثر ژاله آموزگار،
  انتشارات سمت، چاپ شده در مهر ۱۳۹۵
• تهیه الکترونیکی: سایت تاریخ ما، اِنی کاظمی