مقدمه و آغازی بر جنگهای صلیبی
بهانه جنگهای صلیبی، که تا دو قرن و در چند نوبت، دامنه یافت، اختلاف میان مسلمانان و مسیحیان بر سر تصرف اورشلیم (بیت‌المقدس) بود.
دروازه‌های اورشلیم که در قرن اول هجری به تصرف مسلمانان درآمد، تا اوایل قرن پنجم، برای زیارت، به روی مسیحیان باز بود. در این اوان، مشکلاتی برای زائران مسیحی پدید آمد و سرانجام، سلاجقه پس از استیلا بر اورشلیم، راه زیارت را بر مسیحیان بستند.
در همان سال‌ها امپراتوری بیزانس نیز در معرض تهدید مسلمانان قرار گرفت و مسیحیان از مغرب زمین یاری خواستند و «پاپ اوربانوس دوم» پیروان خود را به جهاد و تصرف اورشلیم فراخواند. هرچند جنگهای صلیبی صبغه و سابقه دینی داشت، اما انگیزه‌های دنیوی نیز درکار بود.
آوازه شهرهای پرشکوه و پرنعمت مشرق زمین، شوالیه‌های اروپایی را که خواهان قدرت و ثروت بودند، وسوسه می‌کرد. و در عین‌حال، فرصتی برای رعایای ستمدیده پیش آمد که برای نجات خود از یوغ ظلم و بردگی با ستمگران همدست شوند و به مشرق زمین و ثروت‌های آن طمع بندند.
جنگهای صلیبی در شرایطی درگرفت که نه در جهان اسلام وحدت و یکپارچگی وجود داشت نه در جهان مسیحی. در جهان اسلام تعدد مراکز قدرت به حد اعلا رسیده بود…
…بغداد زیر سلطه سلجوقیان قرار داشت؛ در دمشق و حلب، سلاجقه شام، ارتقیان، بوریان، خاندان زنگی و ایوبیان حکومت می‌کردند. آسیای صغیر را سلجوقیان در تصرف داشتند. مصر از چنگ خلفای فاطمی به درآمده بدست ایوبیان افتاده بود. در قلمرو فرمانروایان خراسان و عراق، فداییان اسماعیلی بذر رعب و وحشت می‌افشاندند. درسوی مخالف نیز، اختلاف کلیسای لاتینی و کلیسای ارتدوکس، دنیای مسیحیت را دچار تفرقه و تزلزل کرده بود.
غزالی، در نامه معروف خود به سنجر، ضعف جهان اسلامی را در برابر تجاوز دشمن گوشزد ساخته، تفرقه و پراکندگی مسلمانان را از یک سو، و ظلم و ستم حکام را بر مردم مسلمان از سوی دیگر، منشأ خطری بزرگ می‌شمرد.
باری مسیحیان در نخستین جنگ صلیبی، در سال ۴۹۲ هجری قمری، اورشلیم را به تصرف درآوردند و مملکت لاتینی اورشلیم را در قلب دنیای اسلام، در شام و فلسطین، بنیاد نهادند. و تا سال ۵۹۲ ه.ق که صلاح‌الدین ایوبی اورشلیم را بازپس گرفت، برشماری از بلاد اسلامی فرمان راندند. از آن پس نیز، حکومت آنان تا قریب صد سال دیگر، هرچند با دامنه‌ای بس محدودتر ادامه یافت.
در مدت جنگهای صلیبی، بسیاری از مسلمانان و مسیحیان کشته شدند و شمار بسیاری به اسارت درآمدند یا بی‌خانمان شدند. شهرهای آباد ویران و ساکنان آن قربانی انتقام‌جویی‌های سبعانه شدند.
