آموریان (۱)
سرزمین فلسطین که در گذشته کنعان نامیده می‌شد، تاریخ پرفراز و نشیبی داشت. اقوام زیادی در این سرزمین زیستند که یکی از آنان آموریان نام داشت. آموریان ( Amorites ) در لغت به معنای کسانی است که کوه نشین هستند . آنها قبیله ای از سوریان بودند که نسبشان به کنعان بن نوح می رسید . درباره آنها میان مورخان اختلاف نظر شدیدی وجود دارد . ولی آنچه که اغلب مورخان به آن اعتقاد دارند این است که آنها از اقوام سامی بودند که در روزگار قدیم به احتمال زیاد از شبه جزیره عربستان به سرزمین شام مهاجرت کردند ولی تعیین تاریخ دقیق مهاجرت آنها مشکل است .
خاستگاه آموریان شام بوده است و سپس آنان به سمت سرزمین های پیشرفته‌تر یعنی عراق و سوریه رفتند. . تاریخ دقیق ورود آنها به فلسطین معلوم نیست . احتمالاً از هزاره سوم پیش از میلاد در فلسطین ساکن بوده اند و دلیل آن مبتنی بر نتایج حفریات باستان شناسی موجود در فلسطین در دوره میانه عصر مفرغ است .
مورخان و پژوهشگرانی که بر حفریات نظارت داشته‌اند معتقدند که خرابیهایی که به بعضی از شهرهای هزاره سوم پیش از میلاد وارد شده است در نتیجه حمله آموریان و ورود آنان به این سرزمینها بوده است . افزون بر آن نام چند شهر آموری از اوایل هزاره دوم قبل از میلاد معروف بوده است .
بعضی از باستان شناسان بر اساس شواهد و مدارک معتقدند که برای اولین بار نام آموریان توسط ساکنان اولیه عراق یعنی سومریها و آکدیها بر آنان گذاشته شده است . بدین لحاظ که در زبان آکدی سامی ” آمورو ” و در زبان سومری ” مار – تو ” اشاره به جانب غرب است .سپس این دو کلمه مفهومی جغرافیایی که دلالت بر مناطق غرب عراق دارد به خود گرفته است . این مناطق از غرب رود فرات تا سواحل دریای مدیترانه امتداد داشته است . این دو کلمه به تدریج بر ساکنان مناطق غربی به طور عام و ساکنان سرزمین شام به طور خاص اطلاق شد .آموریان در تمدن سومری به نام ” مار – تو ” و در متون آکدی به نام ” آمورو ” معروف بودند . نخستین بار از آموریان در نوشته های قدیم عراق در هزاره سوم پیش از میلاد نام برده شده است . این مطلب به روشنی ثابت می کند که مهاجرت آنها بسیار زود صورت گرفته است و عده ای از آنان از هزاره سوم پیش از میلاد در عراق ساکن بوده اند .
در اسناد و متون باستانی چنین یافت شده که با افزایش جمعیت آنها، برای شهرهای بابل در اواخر هزاره پیش از قبل از میلاد خطر آفرین شده اند. از جمله اینکه ژوسین پادشاه ” اور ” در چهارمین سال پادشاهی خود برای محافظت از قلمرو خویش در برابر هجوم آنها بارویی ساخت .به عقیده ساکنان عراق آموریان مردمی بودند بدوی و خانه به دوش که از تمدن بهره ای نداشتند و در عین حال به مردمی خشن نیز معروف بودند .آموریان ساکن در عراق نسبت به آموریانی که در سوریه و فلسطین زندگی می کردند تاریخ مهم تر و روشن تری از خود به جای گذاشتند . زیرا آنها پس از ورود به خاک عراق شیوه های عالی تمدن پیشرفته را از سومریها و آکدیها فرا گرفتند .
دوره نوید بخش و روشن قوم آموریان در سرزمین عراق از اواخر هزاره سوم پیش از میلاد پس از سقوط سومین سلسله سلاطین ” اور ” در ۲۰۰۶ پیش از میلاد شروع شد . آموریها با استفاده از این سقوط ، چند ” دولت شهر ” در شمال و جنوب عراق به وجود آوردند . و دوره جدیدی به نام دوره قدیم بابل را به ظهور رساندند .شهر ” ماری ” ( تل الجریری بر رود فرات ) از مراکز اصلی تمدن آموریها بود و شهرهای لارسا ، بابل ، سیپار ، اشنونه و آشور از پایتختهای دولت شهرهای آموری بودند .
تبلور افتخارات فرهنگی و سیاسی آموریان در دوره حکومت حمورابی پادشاه بابل بود. حمورابی بر تمام دولت شهرهای آموری در شمال و جنوب عراق نفوذ پیدا کرد و سپس بر شهر ماری تسلط یافت . و قلمرو او حتی به بعضی از مناطق غربی سوریه رسید به طوری که می توان نام امپراطوری بابل را بر آن نهاد .مدارک زیادی در شهر ” ماری ” به دست آمده است که دلالت بر وجود مراکز سیاسی و اجتماعی آموریان در سده هجدهم پیش از میلاد در مناطق وسیعی از سوریه به ویژه حلب و قطنه دارد . در این اسناد و مدارک نام مملکت ” آمورو ” آمده است . اسناد و مدارکی که در نامه های ” تل العمارنه ” در مصر کشف شده است از این مطلب خبر می دهد که آموریها برای حفظ منافع و استقلال خود از اختلاف میان دولت مصر و حتیها استفاده می کردند . به همین دلیل چند دولت شهر در سوریه در سده چهاردهم پیش از میلاد تشکیل داده بودند .
