نکات خواندنی در مورد امپراطوری هیتی ها
هیتی ها مردمانی باستانی بودند که به زبان هیتی که از شاخۀ آناتولی خانوادۀ هندو اروپایی صحبت می‌کردند و کشوری پادشاهی در آناتولی (ترکیه امروزی) و میان‌رودان شمالی و سوریه تأسیس کردند و پایتخت آن‌ها شهر خاتوشا (۱۱۸۰ تا ۱۶۰۰ ق.م) بود.
هیتی‌ها معروف به مهارتشان در ساختمان سازی و استفاده کردن از ارابه و از پیشروان عصر آهن و ساخت مصنوعات از آهن بودند. در حدود ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد، از مصنوعات آهنی در قلمرو هیتی‌ها در ارمنستان کنونی استفاده می‌شد که این به عنوان نخستین شواهد مصرف این عنصر است.
پادشاهی هیتیایی به سه دوره قراردادی تقسیم شده است:
پادشاهی قدیمی هیتیایی، ۱۵۰۰ تا ۱۷۵۰ پیش از میلاد
پادشاهی میانی هیتیایی، ۱۴۳۰ تا ۱۵۰۰ پیش از میلاد. در حدود ۱۵۹۵ سال پیش از میلاد هیتی‌ها بابل را اشغال و غارت می‌کنند.
پادشاهی جدید هیتیایی، ۱۱۸۰ تا ۱۴۳۰ پیش از میلاد
پس از ۱۱۸۰ ق.م. امپراتوری هیتی در چندین دولت و شهر (نوهیتیایی) مستقل، تقسیم شد.
نوهیتی ها، عصر جدید هیتی ها
نوهیتیایی، کشورهایی بودند که با زبان لوویان حرف می‌زدند و در سوریه عصر آهن، پس از سرنگونی امپراتوری هیتی سر برآوردند و تا اشغال شدن به دست کیمری‌ها بر پا بودند (۱۱۸۰ تا ۷۰۰ پیش از میلاد).
چنانچه از لوح های گلی به جای مانده از آن دوران بر می آید، کشور هیتی اولین کشور در تاریخ بوده که به نوعی با دموکراسی اداره می شده است. این تمدن که توسط پادشاه و خانواده سلطنتی اداره می شد، مجلس که در زبان آن دوران پانکوش نامیده می شد، از حق به رای گذاشتن تصمیمات خانواده سلطنتی و نیز نظارت و کنترل پادشاه برخوردار بود.
یکی از افتخارات هیتی ها این است که توانسته اند نخستین توافق نامه کتبی تاریخ یعنی توافق نامه کادش را با مصر به امضا برسانند. خاتوشا، پایتخت این تمدن پیشرفته به عنوان یک شهر باستانی، امروز آثاری از آن دوران به معرض نمایش می گذارد.
نباید حتیان (Hattians) که زودتر تا آغاز هزاره دوم ق.م. در همان ناحیه ساکن شدند و به یک زبان غیر هندو اروپایی صحبت می‌کردند را با هیتیان (Hittites) هندو اروپایی اشتباه گرفت.
سند ازدواج به شکل سنگ نگاره در حدود ۱۳۵۰ پیش از میلاد در بغازکوی (Boḡazköy) واقع در آناتولی کشف شد که با ذکر نام پادشاه هیتی و حاکم تمدن میتانی که فرمانروایان سرزمین‌هایی هستند که مردم در آنجا به میترا-وارونا، ایندرا و اشوین‌ها متوسل می‌شوند و آن‌ها را می‌پرستند. این سند ظاهراً رسیدن موجی از اقوام هندو ایرانی را به شمال غرب ایران تصدیق می‌کند.
هیتی‌ها نقش مهمی در تاریخ باستان ایفا کردند، بسیار بیشتر از آنچه که در کتاب‌های تاریخ مدرن به آن اعتبار بخشیده شده است. هیتی‌ها سبک‌ترین و سریع‌ترین ارابه‌های جهان را توسعه دادند و با وجود این که در عصر برنز زندگی می‌کردند، در ساخت آن از ابزارهای آهنی استفاده کرده بودند.
خاتوشا پایتخت هیتیان
خاتوشا، در منطقه دریای سیاه مرکزی و در محدوده استان چوروم ترکیه واقع شده است. نام امروزی آن بغازکوی است. خاتوشا که به مثابه یک موزه باستان شناسی فضای باز می باشد، مشتمل بر دو بخش علیا و سفلی است. در بخش سفلی، مناطق اسکان مربوط به مردم عادی وجود دارد و بزرگترین ساختار مذهبی خاتوشا یعنی معبد بزرگ، به چشم می خورد. در بخش علیا، تعداد زیادی معبد وجود دارد و این محوطه توسط دیوارهای مرتفع با چهار دروازه احاطه شده است. مجسمه های شیر که در دو طرف دروازه قرار گرفته اند، بهترین نمونه های هنری به جای مانده از تمدن هیتی ها هستند.
معبد یازیلی کایا واقع در ۲ کیلومتری شمال شرق خاتوشا با عنوان عظیم ترین و باشکوه ترین معبد فضای باز شهر معروف است. دیوارهای این معبد، که شامل دو اتاق صخره ای است، با تصاویر و برجسته کاری هایی از خدایان و الهه های هیتی ها تزئین شده است.
شاید باور کردنش سخت باشد که تا همین اواخر، در قرن بیستم، تمامی این مسائل در حد شایعه بود و هیچ مدرکی برای اثبات وجود این امپراطوری وجود نداشت. این وضعیت با اکتشافات و حفاری‌ها در خاتوشا تغییر کرد. ده‌ها هزار تکه از کتیبه هایی از جنس خاک رس، نشان‌دهنده بسیاری از فعالیت‌های دیپلماتیک هیتی‌ها است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به معاهده صلح اشاره کرد که پس از نبرد کادش در قرن ۱۳ قبل از میلاد، بین هیتی‌ها و مصریان باستان به امضا رسیده بود.
