آرمان نجاتی

تمدن اولمک (۱۵۰۰-۴۰۰ ق.م) در جنگل‌های گرمسیری مکزیک امروزی شکوفا شد و بنیان‌گذار بسیاری از دستاوردهای فرهنگی در مکزیک و آمریکای مرکزی بود. کشف اخیر در سال ۲۰۲۳ در سایت باستانی سان لورنزو، پرده از اسرار این تمدن مرموز برداشته است.

تمدن نبطی (قرن ۴ ق.م تا ۱۰۶ م) با مرکزیت پترا (اردن امروزی)، در یکی از خشن‌ترین محیط‌های جهان شکوفا شد. این تاجران ثروتمند با نوآوری‌های خارق‌العاده، صحرای خشک را به بهشت تجاری تبدیل کردند.

تمدن دره سند (۲۶۰۰-۱۹۰۰ ق.م) که امروزه در پاکستان و هند گسترده بود، با شهرهای برنامه‌ریزی‌شده، سیستم فاضلاب پیشرفته و نبود آثار نظامی، باستان‌شناسان را به شگفتی واداشته است. کشف اخیر شهر دولاویرا در گجرات نشان داد این تمدن تا چه حد پیچیده…

تمدن ایلامی (۲۷۰۰-۵۳۹ ق.م) در جنوب غربی ایران، یکی از نخستین قدرت‌های جهان باستان بود که به مدت ۲۰۰۰ سال شکوفا شد، اما به دلایل مرموزی از حافظه تاریخی محو گردید. کاوش‌های جدید در شوش و چغازنبیل پرده از اسرار این تمدن پیشرفته برداشته است.

در قرن ۱۱ میلادی، خواجه نظام‌الملک طوسی با تأسیس مدارس نظامیه، تحولی بی‌سابقه در نظام آموزشی جهان اسلام ایجاد کرد. این مدارس که در شهرهای بزرگی مانند بغداد، نیشابور و اصفهان ساخته شدند، الگویی برای دانشگاه‌های امروزی بودند.

در حفاری‌های سال ۲۰۲۳ در شهر سوخته (سیستان)، باستان‌شناسان اسکلتی را کشف کردند که نشان‌دهنده قدیمی‌ترین جراحی ترپاناسیون (مغز) جهان است. این یافته، تصورات ما از دانش پزشکی در عصر برنز را دگرگون کرده است.

در اوج امپراتوری روم (قرن ۱ تا ۳ میلادی)، شهروندی رومی می‌توانست با همان سکه‌های برنزی در اسکاتلند، صحرای آفریقا یا خلیج فارس خرید کند! کشف اخیر یک گنجینه در لندن (۲۰۲۳) پرده از اسرار این سیستم مالی پیشرفته برداشت.

بین سال‌های ۱۸۲۰ تا ۱۸۶۱، شبکه‌ای مخفی از حدود ۳٬۲۰۰ فعال ضدبرده‌داری در آمریکا، نزدیک به ۱۰۰ هزار برده را به آزادی رساندند. این سیستم که به "راه‌آهن زیرزمینی" معروف شد، نه ریل داشت و نه قطار، اما یکی از پیچیده‌ترین عملیات نجات تاریخ بود.

در حالی که اروپای قرن ۶-۸ میلادی در آشوب فرو رفته بود، صومعه‌های دورافتاده ایرلند به آخرین پناهگاه دانش بدل شدند. این مراکز نه تنها متون باستانی را حفظ کردند، بلکه نخستین سیستم آموزشی ساختاریافته اروپا را ایجاد نمودند.

در حفاری‌های سال ۱۹۳۵ در نیشابور، موزه متروپولیتن نیویورک به گنجینه‌ای از سفال‌های قرن ۹-۱۲ میلادی برخورد که دنیای هنر اسلامی را دگرگون کرد. این کشف نشان داد نیشابور پایتخت مخفی سفالگری جهان اسلام بوده است.

برخلاف باور رایج که مصر را مهد شیشه‌گری می‌دانند، کاوش‌های جدید در محوطه‌های باستانی ایران نشان می‌دهد که ساکنان فلات ایران از ۳۵۰۰ سال پیش با تولید شیشه آشنا بودند. کشف کارگاه‌های شیشه‌گری در سیلک کاشان و شوش، ایران را به یکی از قدیمی‌ترین…

برخلاف تصور رایج که یونانیان را مبتکران سیستم پولی می‌دانند، کاوش‌های جدید باستان‌شناسی نشان می‌دهد هخامنشیان پیشرفته‌ترین نظام مالی عصر باستان را توسعه داده بودند. در سال ۲۰۲۲، کشف یک خزانه سلطنتی در پاسارگاد پرده از اسرار این سیستم…

در طول حکومت ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱ میلادی)، ایران به مهم‌ترین حلقه ارتباطی بین شرق و غرب در تجارت ابریشم تبدیل شد. برخلاف تصور رایج، این تجارت تنها محدود به انتقال کالا نبود، بلکه شبکه‌ای پیچیده از تبادلات فناوری، هنر و اندیشه را شکل داد.

آناتولی (ترکیه امروزی) نه تنها پل ارتباطی شرق و غرب بود، بلکه خاستگاه تمدن‌هایی شگفت‌انگیز بوده که تاریخ آن‌ها به عمد کمرنگ شده است. در سال ۲۰۲۱، باستان‌شناسان در کاپادوکیه به شهری زیرزمینی برخوردند که متعلق به تمدن ناشناخته‌ای بود که حتی…

در سال ۱۳۵۴ میلادی، ابن‌بطوطه - بزرگ‌ترین جهانگرد مسلمان - پس از ۳۰ سال سفر، دستنوشته‌هایش را به ابن‌جزوی دیکته کرد. اما نسخه اصلی سفرنامه او هرگز پیدا نشد. اکنون، کشف اخیر در کتابخانه قصر الحمرا نشان می‌دهد که بخش‌های مهمی از سفرهای او به…